نسبت ساختار اجتماعی شهری ایرانی با انعکاس درونمایه مظلومیت در متون تعزیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران.

2 دانشیار کارگردانی و بازیگری، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

https://doi.org/10.34785/J016.2020.822

چکیده

نمایش آیینی تعزیه، فراورده مقطعی خاص از تاریخ سیاسی اجتماعی کشور ایران است. اگرچه که شکل نهایی تعزیه در دوره حاکمیت قاجار، رخ نمود، اما زمینه­های شکل­گیری عناصر و ملزومات آن را در دوره صفویه می­توان جستجو کرد. مقطعی که برای اولین بار، ایران به آستانه مقیاس­های اجتماعی کشوری، از قبیل حکومت سیاسی متمرکز، مناسبات شهرنشینی و یکپارچگی ایدئولوژیک و نظامی، نزدیک می­شود. جامعه­شناسی ساختارگرای هنر، از آنجا که شکل­گیری اشکال هنری را حلقه­ای از زنجیره به هم پیوسته کارکردهای اجتماعی تلقی می­کند، اجازه این تعبیر را می­دهد که این تحولات اجتماعی، در شکل­گیری ساختاری و مضمونی تعزیه، دخالت مستقیم داشته­اند. بنابراین هریک از طرحواره های ایدئولوژیک انعکاس یافته در تعزیه، می تواند بخشی از واقعیت­های جامعه شناختی ایران را تبیین کند. در میان این عناصر،" شکوه از دست ظالم و اظهار مظلومیت" به عنوان یکی از بازتاب های مهم روانشناسی فرهنگی ایران، در متون تعزیه، به چشم می­خورد.­ پرسش پژوهش حاضر این است که آیا زیرساخت­های اجتماعی شهری در ایران، به عنوان زمینه مولد تعزیه، در تجلی درون­مایه "مظلومیت قهرمان" در متون تعزیه موثر بوده­اند؟ رویکرد این تحقیق، توصیفی- تحلیلی و نتیجه اولیه مبین این است که تمرکز حاکمیت سیاسی و مذهبی و نظام هرمی قدرت در ایران، مولد روحیه مظلومیت و میل به ظاهر شدن در مقام قربانی است؛ این منش فرهنگی تعمیم یافته، در نمایش تعزیه به صورت بیان ترحم نسبت به قهرمانِ مظلوم، نفرت از دشمنِ ظالم، و ِشکایتمندی از چرخه ی تقدیر ، متجلی می­شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Relationship Between Iranian Urban Social Structure and The Victimhood Content Reflected In Ta'ziye Texts

نویسندگان [English]

  • Marziye Borzoueian 1
  • Mohammadreza Khaki 2
1 PhD Graduated Of Art Research, Faculty Of Art, Tarbiat Modarres University,Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Dramatic Arts, Faculty Of Art, Tarbiat Modarres University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Fear, dissatisfaction and disappointment are some of the most important contents of Ta'ziye. As a ritual drama, Ta'ziye is based on a religious-historical event. The ideological background of this ritual, is honoring the martyred Imam, who prefers the respectful death to the meanly life; so he is killed by the brutal tribe and gains the credibility of intercession for his followers on resurrection day. But the mourning and sorrow, as they appear in Ta'ziye have an Iranian quality. So it seems necessary to pursuit the cause of these hurting pretensions as the origin of Ta'ziye, in the Iranian society. The necessity of social recognition of the cultural products, is their collective quality. This collective nature is more powerful in ritual and traditional arts.
Ta'ziye is a product of Iranian society and as other human activities deserves to be recognized sociologically. The content of Ta'ziye comes from two important sources: Religion & Nationality; and leaning on some social factors, Ta'ziye approaches its final forms. Ta'ziye is the product of a historical period in which, for the first time, Iranian society experiences urban social measures, such as: centralized political government, urbanization, ideological and military integration.
The structuralist sociology of art, considers the shaping of arts, as a complex social process. According to this view, it is possible to trace the social transformation affects on theformation of Ta'ziye. So each ideological element reflected in Ta'ziye, may explain some Iranian sociological facts. The pattern of Iranian urban structure, before the 20th century modernism, is mainly a single system of political authority, which includes the other structures, such as economy, culture and religion. It's obvious that Iran’s history has been always the field of repetitive wars and insecurity of lives and properties. It's a history of victimhood and disillusionment. But according to the victimhood psychology subjects, it seems that the Iranian historical appearance as a victim, is a result of the lack of personal and social skills in facing failure and defeat. The Iranian social structure is the main cause of these psychological characteristics, which have been durable enough to be recognized as the Iranian cultural manners.
Victimhood and failure are important cultural psychology reflexes in Iranian society and also repeatedly appear in Ta'ziye texts. The aim of this research is to explain the relationship between the Iranian urban social structure and the psychology of victimhood as a cultural characteristic which is oneofthe most important themes of Ta'ziye texts. The research method is descriptive-analytical and gives the following result:
Reviewing the Iranian sociopolitical history reveals that various structures constructing the Iranian urban system are not significantly different. The univocal model for power has created a similar hierarchy in religion and economy and comprises all living aspects of Iranians.
The concentration of political-ideological government and the pyramid pattern of authority in Iran causes failure morale and a tendency to appear in the victimrole in Iranian society. This cultural nature appears as pity, plaintiveness for fate, and submissiveness in Ta'ziye texts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian urban structure
  • Sociology of art
  • T'aziye
  • Victimhood content
اشرف، احمد. (1353). ویژگی­های تاریخی شهرنشینی در ایران. نامه علوم اجتماعی، 1(4): 49-7.
بهار، مهرداد. (1388). ادیان آسیایی. تهران: نشر چشمه. چاپ هشتم،
بهار، مهرداد. (1386). جستاری در فرهنگ ایران. تهران: نشر اسطوره. چاپ دوم.
بیتس، دانیل و پلاگ، فرد. (1390). انسان­شناسی فرهنگی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: انتشارات علمی. چاپ نهم.
رامین، علی. (1389). مبانی جامعه‌شناسی هنر. تهران: نشر نی. چاپ دوم.
راوندی، مرتضی. (1356). تاریخ اجتماعی ایران (جلد سوم). تهران: انتشارات امیرکبیر.
رضاقلی، علی. (1389). جامعه­شناسی نخبه­کشی. تهران: نشر نی. چاپ سی­و ­دوم.
شاردن، ژان. (1387). سفرهای شاردن به ایران. ترجمه محمد مجلسی. تهران: نشر دنیای نو.
صالح پور، اردشیر. (1385). بنفشه­های سوگوار. تهران: نشر حوا.
علمداری، کاظم. (1389). چرا ایران عقب ماند و غرب پیش رفت. تهران: نشر توسعه.
فکوهی، ناصر. (1387). انسان­شناسی شهری. تهران: نشر نی.
کاتوزیان، محمدعلی همایون. (1389). دولت وجامعه در ایران. ترجمه حسن افشار. تهران: نشر مرکز.
گودرزی، غلامرضا. (1389): درآمدی بر جامعه­شناسی استبداد ایرانی. تهران: انتشارات مازیار.
هیوآ، ژیووانی. دوبرولسکی، ک و ­چمبرز، رابرت. (1377). مسایل جامعه­شناسی روستایی. ترجمه مصطفی ازکیا. تهران: نشر روزبهان.