تحلیل کهن‌الگوییِ شخصیت مردانه در سینمای ایران؛ مطالعة موردی فیلم «شعله‌ور»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم ارتباطات، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری علوم ارتباطات اجتماعی، گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده‌ی علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانش آموخته علوم ارتباطات اجتماعی، گروه علوم ارتباطات اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

doi.org/10.34785/J016.2023.001

چکیده

در سال‌ها و دهه‌های اخیر مطالعات زنان با هدف مقابله با نادیده‌گرفتن زنان در حوزه‌های مختلف بسیار پررنگ شد؛ تاحدی که این بار به‌نوعی مطالعات مردان در حاشیه قرار گرفت. این مسئله در خصوص مطالعه و تحلیل شخصیت‌های سینمایی مرد نیز وجود دارد. در حالی که پژوهش‌های مختلفی به تحلیل بازنمایی زنان در آثار سینمایی و هنری پرداخته‌اند، تعداد پژوهش‌هایی که شخصیت مردانه را تحلیل کرده باشند بسیار معدود است. رویکرد نظری در این پژوهش، مبتنی بر نظریة کهن‌الگویی جین شینودابولن (یکی از پیروان یونگ) بوده و فیلم سینمایی «شعله‌ور» به‌عنوان نمونه‌ با روش نشانه‌شناسی فیسک مورد تحلیل قرار گرفته است. فیلم «شعله‌ور» به‌عنوان نمونة تحلیل این پژوهش، از لحاظ علمی مزیت‌هایی دارد که آن را به نمونه‌ای مناسب برای تحلیل تبدیل کرده است. فیلم، شخصیت‌محور است؛ به این معنا که یک شخصیت مرکزی دارد که مخاطب در طول فیلم تقریباً همة ماجراها را با ذهنیت او دنبال می‌کند. راوی نیز با ارائه تک‌گویی‌های درونی و سیلانات ذهنی شخصیت‌ها به این مسئله کمک می‌کند. نتایج نشان می‌دهد که نزدیک‌ترین کهن‌الگو به شخصیت اصلی فیلم (فرید) پوزیدون است. کارگردان فیلم با تصویرکردن فرید، شخصیت‌ کهن‌الگویی پوزیدون را تداعی می‌کند. مهم‌ترین شباهت بین شخصیت مردانة فیلم و شخصیت کهن‌الگویی مردانه، داشتن روحیة خشم، کینه‌توزی و انتقام‌جویی است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the archetype of male personality in Iranian cinema; Case study of movie "Sholevar"

نویسندگان [English]

  • Majid Soleimani Sasani 1
  • Masoomeh Shams 2
  • Faeze Jabarpour 3
1 Assistant professor of communication, Faculty of social sciences, University of Tehran. Tehran, Iran
2 PH.D. student of communication, Department Of Communication, Faculty Of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Graduate Student of Communication, Faculty of Social Sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

In recent decades, Feminism and Women's Studies in various fields have become very prominent to show the exclusion of women but this marginalized men's studies. This problem also exists in the study and analysis of male cinematic characters. Various studies have analyzed the representation of women in cinema and art, but few studies have analyzed the male personality. The theoretical approach in this research is based on Jean Shinoda Bolen's Archetypal theory. The movie "Sholevar" (2017) has also been analyzed as a case by Fiske semiotic method. "Sholevar" as a case study of this research, has many scientific advantages. This film is character-driven; And has a central character that the audience follows almost all the stories with his mentality throughout the film. The narrator also helps by presenting the inner monologues of the characters. The results of research and analysis of the film sequences show that the closest male archetype to the main character of the film - Farid - is "Poseidon". The most important commonalities between Farid and Poseidon are emotional spirit, overt and covert anger, bad temper, resentment and revenge, self-righteousness and violation of the rights of others, anomaly, self-confidence, and at the same time being ignored, preferring emotion to logic in Reactions, interest in natural elements, etc.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Archetype
  • Myth
  • Shinoda Bolen
  • Sholevar
  • Semiotics
آیزمن، لئاتریس. (1393). روان‌شناسی کاربردی رنگ‌ها (پنتون). ترجمۀ روح­الله زمزمه، تهران: انتشارات بیهق کتاب.
استم، رابرت. (1389). مقدمهای بر نظریة فیلم. (احسان نوروزی، مترجم) تهران: سوره مهر.
امیرقاسمی، مینو. (1375). نگرشی جامعه­ شناختی بر اساطیر و نگاهی تحلیلی بر اسطورۀ آفرینش در ایران باستان. فصلنامۀ جغرافیا و برنامه‌ریزی(3)، 1-18.
پاینده، حسین. (1397). نظریه و نقد ادبی؛ درسنامه‌ای میانرشتهای (جلد اول). تهران: سمت.
رُز، ژیلیان. (1397). روش و روش‌شناسی تحلیل تصویر. ترجمۀ سیدجمال­الدین اکبرزاده­ جهرمی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما.
شاهرودی، فاطمه. (1397). نقد روان‌شناختی فیلم دعوت (1387) از دیدگاه نظریه جین شینودابولن. زن در فرهنگ و هنر، 10(2)، 177-196.
شاهرودی، فاطمه. (1398). تحلیل کهن‎الگویی فیلم روبان قرمز (1377) از دیدگاه جین شینودابولن با محور قراردادن شخصیت زن فیلم. زن در فرهنگ و هنر، 11(3)، 345-36
شرف‌الدین، سیدحسین و اسماعیلی، رفیع­الدین. (1390). الگوی شخصیتی مرد در فرهنگ اسلامی - ایرانی و انعکاس آن در سینما (تحلیل موردی: فیلم سینمایی واکنش پنجم). نشریة معرفت فرهنگی اجتماعی (1).
شرف‌الدین، سیدحسین و اسماعیلی، رفیع­الدین. (1392). سینمای ایران و ارزیابی ابعاد شخصیت مرد در آن براساس متون اسلامی؛ بررسی فیلم «تسویه حساب». نشریة معرفت فرهنگی اجتماعی، 4 (2).
شینودابولن، ژین. (1392). انواع مردان؛ شیوهای عمیق، دقیق و کاربردی برای شناخت مردان بر اساس نظریة نمادهای اسطورهای در روان‌کاوی یونگ. ترجمۀ فرشید قهرمانی، تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.
گلیاری، پریسا؛ برزویی، رضا؛ قوامی، بدریه و  ادهمی، جمال. (۱۴۰۰). تحلیل گلدمنی قهرمان مسئله­دار در آثار جمال میرصادقی (درازنای شب و کلاغ­ها و آدم­ها). جامعه­ شناسی فرهنگ و هنر، 3 (4)، 20-1.
لک، منوچهر. (1384). درآمدی بر شناخت اسطوره و تبیین کارکردهای هویت‌بخش آن در شعر جنگ. فصلنامۀ مطالعات ملی، 6(3)، 63-83.
لین اشمیت، ویکتوریا. (1397). 45 کهن‌الگوی شخصیت؛ الگوهای اسطوره‌ای برای خلق شخصیتهای اصیل. ترجمۀ ابراهیم راهنشین، تهران: ساقی.
محمدی، یاسمین. (1398). بازنمایی گذشت در سینمای ایران از منظر تحلیل جنسیتی و خوانش مخاطبان خاص؛ تهران: پایان‌نامة کارشناسی ‌ارشد. دانشکدة علوم اجتماعی. دانشگاه تهران.
ملائی، مریم و امیر، آرمین. (2020). خوانش مخاطبان زن از جنسیت و روابط جنسیتی در مجموعه ماهواره ای عروس استانبول. جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2(2)، 32-1.
ویتیلا، استوارت. (1392). اسطوره و سینما (کشف ساختار اسطوره‌ای در 50 فیلم به یادماندنی). ترجمۀ محمد گذرآبادی، تهران: نشر هرمس.
یونگ، کارل‌گوستاو. (1393). انسان و سمبول‌هایش. ترجمۀ محمود سلطانیه، تهران: جامی.
 
References
Amani, Z. (2014). The masculinity analysis of main character in simone film.‏
Chang, H. M., Ivonin, L., Díaz, M., Català, A., Chen, W., & Rauterberg, M. (2013). From mythology to psychology: Identifying archetypal symbols in movies. Technoetic arts11(2), 99-113.
Fiske, J. (1987). Television Culture: Popular Pleasures and Politics. Routledge.
Gürkan, H. (2022). The representation of masculinity in cinema and on television: An analysis of fictional male characters. European Journal of Multidisciplinary Studies7(1), 128-137.
‏ Olson, C. J. (2014). Gangstas, Thugs, Vikings, and Drivers: Cinematic Masculine Archetypes and the Demythologization of Violence in the Films of Nicolas Winding Refn.‏
Shinoda Bolen, J. (2014). Goddesses in EveryWoman; Powerful Archetypes in Women’s Lives. Harper Paperbacks.
Shinoda Bolen, J. (2014). Gods in Everyman: Archetypes That Shape Men's Lives. Harper Paperbacks.
Varghese, S., & Balasubramanian, A. (2017). Carl Jung’s archetypes in Malayalam film: A case study on the film ‘Urumi’. In SHS Web of Conferences (Vol. 33, p. 00018). EDP Sciences.‏