زنان در جامعه پساانقلابی: نشانه شناسی اجتماعی تصاویر بزرگداشت روز زن در دهه شصت در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعه شناسی، پژوهشکده مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 کارشناس ارشد ارتباطات اجتماعی - روزنامه نگاری، دانشکده علوم اجتماعی، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

10.22034/scart.2023.139087.1310

چکیده

دهه شصت از آن برهه هایی در تاریخ معاصر ایران است که با وجود شهرت، کمتر مورد بررسی روشمند قرار گرفته است. این دهه با توجه به پیروزی انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی دربردارنده تلاش های مدون در جهت تاسیس و استقرار نظام سیاسی جدید با سازوبرگ های ایدئولوژیکی است که نظم جنسیتی متناسب خود را رقم زده و در تغییرات اجتماعی اداور پس از خود تاثیرات غیرقابل انکاری داشته است. تحلیل تصاویر انتشاریافته به مناسبت بزرگداشت روز زن در واقع کندوکاوی پیرامون روابط قدرت بوده و از معانی آشکار و مستتری در تصاویر سخن می‌گوید که جان‌مایۀ ارزش‌ها، تنظیم‌کننده کنش‌ها، هنجار‌ها و قواعد مرتبط با هر یک از دو جنس است.
این پژوهش به روش کیفی و با رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی بر اساس سه محور معنای بازنمودی، تعاملی و ترکیبی به تحلیل نه تصویر انتشاریافته عمومی اعم از تمبر و پوستر در دهه شصت می پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد تصاویر می کوشند زن مسلمان انقلابی را از میان انواعی از زنان برکشند و در پهنای تاریخ و جامعه بگسترانند. زن مرجح و ترویج شده مادری جوان، پوشیده در حجاب است که در برابر الگوی زن سنتی و خانه نشین، در پس زمینه های فراخ ترسیم شده و در جهت تصویرسازی از عاملیت زنان در جریان تحولات سیاسی اجتماعی این دهه، نقش اجتماعی زن- مادر و مسلمان انقلابی را در حوزه عمومی معرفی و ترویج می سازند؛ نقشی که به تدریج وجه مبازر خود را به نفع وجوه پرورشی و حمایتی از دست می دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Women in the post-revolutionary society: Social semiotics of women's day commemoration images in the 80s in Iran

نویسندگان [English]

  • Somayeh sadat Shafiei 1
  • Seyede Zahra Hoseinifar 2
1 Associate professor, Department of Social Studies, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
2 M.A. of Social Communication, Faculty of Social Studies, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

The 80s is one of the periods in Iran's contemporary history that has been less studied despite its fame. Regarding the Islamic revolution and the imposed war, this decade includes efforts to establish and establish a new political system with ideological frameworks, which has established its appropriate gender order and has had an undeniable impact on the social changes of the upcoming era. Analysis of published posters and stamps On the occasion of the birth of Fatima Zahra and Women's National Day, is actually an exploration of power relations, And talks about the obvious and hidden meanings in the images, which are the essence of values, regulating actions, norms and rules. This research analyzes nine publicly published images including stamps and posters in the 80s using a qualitative method and a social semiotics approach based on the three categories of representational, interactive and combined meaning. The findings show that the images try to draw the revolutionary Muslim woman from among the types of women and spread it in the history and society. The preferred woman is a young mother, covered in hijab of entire body, which is drawn against the model of a traditional and stay-at-home woman, in broad or abstract backgrounds, and in order to show the agency of the activist during the socio-political developments of this decade. They introduce and promote the social role of a revolutionary Muslim woman-mother in the public domain.

کلیدواژه‌ها [English]

  • art of Islamic revolution
  • imposed war
  • social role
  • motherhood
منابع
استریناتی، دومینیک (1388). مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه. ترجمه ثریا پاک‌نظر، تهران: گام نو، (چاپ پنجم).
اکبرزاده جهرمی؛ سیدجمال­الدین؛ محمدمهدی، فرقانی (1390). ارائه مدلی برای تحلیل گفتمان انتقادی فیلم. مجله مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 12(16)، 129-157.
امامی ­فر، سیدنظام الدین؛ سجودی، فرزان؛ خزایی، محمد (1389). بررسی نشانه­ شناختی اعلان از ظهور انقلاب اسلامی ایران تا 1380. نشریه نگره،  5(16)، 73-97.
جعفریان، رسول (1390). هنر انقلاب. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
حسن ­پور اسلانی، محسن؛ صدیقی، بهرنگ (1393). مردانگی در قاب؛ نشانه‌شناسی اجتماعی مردانگی در عکاسی مطبوعاتی در دهه‌ها‌ی 50 و 60 خورشیدی. مجله جامعه شناسی ایران، 14(4)، 3-35.
خانی، مینو؛ بالایی، کریستف؛ گودرزی، مصطفی (1396). تحلیل بازتاب جنگ در آثار نقاشی کاظم چلیپا بر اساس نظر پانوفسکی (مطالعه موردی: سه اثر با موضوع و محوریت زن/ مادر). مجله باغ نظر، 14(47)، 49-64.
رز، ژیلیان (1394). روش و روش شناسی تحلیل تصویر. ترجمه سیدجمال­الدین اکبرزاده جهرمی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
سجودی، فرزان؛ طباطبایی یزدی، لیلا (1393). ایدئولوژی جنسیتی بصری در آثار نقاشان زن و مرد با موضوع پرتره زنان در شش دهه گذشته در ایران. فصلنامه جامعه­ شناسی هنر و ادبیات، 6(2)، 187-211.
راش، مایکل (1377). جامعه و سیاست. ترجمه: منوچهر صبوری. تهران: انتشارات سمت.
رضایی، طاهره؛ سجودی، فرزان (1394). بازنمایی جنسیت در متون دیداری کتاب‌های آموزش زبان انگلیسی به غیرانگلیسی زبانان از منظر نشانه‌شناسی اجتماعی تصویر. جستارهای زبانی، 6(3)، 115-140.
شفیعی، سمیه ­سادات و حسینی ­فر، زهرا (1399). مشارکت سیاسی زنان در انقلاب اسلامی؛ تحلیل نشانه­ شناختی  پوسترهای انقلاب. جامعه­ شناسی سیاسی جهان اسلام، 8(2)، 143-172.
طاهری، مونا؛ دانشگر، فهیمه (1397). مطالعه تطبیقی شکل و محتوای پوسترهای اعتقادی در جوامع انقلابی: شوروی، چین، کوبا و ایران. فصلنامه علمی جلوه هنر، 10(3)، 15-28.
عالمی، حمید؛ مولوی وردنجانی، عیسی (1396). تاریخ هنر پوستر در دهه نخست انقلاب اسلامی ایران. فصلنامه مطالعات انقلاب اسلامی، 14(51)، 117-140.
نیکخواه قمصری، نرگس (1393). گفتمان جنسیت از انقلاب سفید تا انقلاب اسلامی. مجله تاریخ­نامه انقلاب، 1(1)،  113-154.
نیکخواه قمصری، نرگس؛ هلالی ­ستوده، مینا (1392). از سوژه جنسی تا سوژه انقلابی: بازنمایی زن در گفتمان انقلاب اسلامی. مجله مطالعات اجتماعی ایران، 7(3)، 150-170.
نظری طرهان، لیلا؛ صابری، کوروش (1396). بررسی نشانه­شناختی تصاویر کتب کودکان براساس رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی: مطالعه موردی کتاب فارسی پایه اول دبستان. فصلنامه مطالعات زبان و گویشهای غرب ایران، 5(19)، 119-140. 
 
References
Aiello, G. (2006). Theoretical advances in critical visual analysis: Perception, ideology, mythologies, and social semiotics. Journal of visual literacy26(2), 89-102.
Kress, G., & Van Leeuwen, T. (2020). Reading images: The grammar of visual design. Routledge.
Halliday, M (1978). Language as Social Semiotic. London: Edward Arnold.