پدیدارشناسی ادراک مخاطبان از تفأل به دیوان حافظ (مطالعه موردی: اساتید و دبیران ادبیات فارسی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، همدان، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، همدان، ایران.

3 استادیار دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه یزد، یزد، ایران.

4 کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، همدان، ایران.

10.22034/scart.2024.140739.1467

چکیده

تفأل با دیوان حافظ یک فرهنگ سنّتی ایرانیان برای آگاهی از سرنوشتی است که در عالم غیب برای آدمیان و موجودات هستی رقم زده شده است. هدف پژوهش حاضر، مطالعه ادراک استادان و دبیران زبان و ادبیات فارسی از تفأل به دیوان حافظ بود. رویکرد پژوهش، کیفی و روش پدیدارشناسی بود. میدان پژوهش، استادان و دبیران زبان و ادبیات فارسی بودند. نمونه­ گیری به ­شیوه هدفمند و ملاک ­محور است و تا اشباع نظری داده‌ها ادامه یافت و در نهایت 15 نفر در پژوهش مشارکت داشتند. راهبرد پژوهش مصاحبه عمیق نیمه­ ساختاریافته بود. داده­ ها به روش هفت­ مرحله­ ای کلایزی تجزیه و تحلیل شدند. بر اساس یافته‌های پژوهش 70 کد اولیه و 19 مضمون فرعی (شامل: ارتباط با قرآن، اولیای خدا، علو مرتبه، استعداد خارق­العادۀ فطری، تقدّس بخشی به دیوان حافظ، جایگاه تفأل بین مردم، عوامل مؤثر در تفأل به دیوان حافظ، تاریخچۀ تفأل به دیوان حافظ، اعتقاد حافظ به فال، تفأل به دواوین دیگر، نقش تفأل در قدرت انتخاب، ریشۀ فال، زبان و هنر شعری، رمزپردازی و سمبولیسم غنی، شورآفرینی و امیدبخشی، رسایی بیان در شعر، توجّه به روحیات و افکار مخاطب، موسیقی الفاظ و گوش­نوازی کلمات و توجّه خاص به ایراد صنعت­های مختلف لفظی و معنوی) احصا شد که در در قالب 5 مضمون اصلی (شامل: ویژگی­های شخصیتی حافظ، جایگاه دیوان حافظ، جایگاه تفأل با حافظ، اختصاصات شعر حافظ، فرم وصورت شعر حافظ) طبقه­بندی شدند. در مجموع، اقبال به حافظ به گروهی ویژه منحصر نیست و فهم ابیات حافظ به ویژه برای آنان که از اهالی زبان و ادب فارسی هستند و به تدریس و آموزش آن می­ پردازند، پرمحتواتر و غنی­ تر جلوه می­ نماید. گاهی تفسیر و تأویل مضامین و سخن گفتن از فحوای کلام حافظ از منظرگاه استادان و معلمان این رشته زوایای عمیق­ تر­ و اندیشه­ هایی پیچیده ­تر از کلام حافظ را رمزگشایی می­ کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Phenomenology of audiences' perceptions of Tafaol to Hafez's Divan (Case study: Persian literature professors' and teachers)

نویسندگان [English]

  • Ali NajafI 1
  • Mohammad Paknahad 2
  • Hossain Hassani 3
  • Zahra Amini 4
1 Assistant Professor, Persian Language and Literature, Farhangian University Hamadan, Iran
2 Assistant Professor, Persian Language and Literature, Farhangian University Hamadan, Iran. (
3 Assistant Professor, Department of Psychology and Educational Sciences, Yazd University, Yazd, Iran.
4 Master of Persian Language and Literature, Farhangian University, Hamadan, Iran.
چکیده [English]

Tafaal with Divan Hafez is a traditional culture of Iranians to know the fate that has been set for humans and creatures in the unseen world. The aim of the current research was to study the perception of professors and teachers of Persian language and literature from Tafal to Divan Hafez. The research approach was qualitative and phenomenological. The field of research was professors and teachers of Persian language and literature. Sampling in a purposeful and criterion-oriented manner was preferred and continued until the theoretical saturation of the data, and finally 15 people participated in the research. The research strategy was semi-structured in-depth interview. The data were analyzed using the seven-step Claysey method. Based on the findings of the research, 70 primary codes and 19 sub-themes (including: connection with the Qur'an, saints of God, exaltation, innate extraordinary talent, sanctification of a part to Hafez's Diwan, the place of filth among people, factors influencing the filth of Hafez's Divan, history Tafaal to Hafez's court, Hafez's belief in horoscopes, Tafaal to other divins, the role of Tafaal in the power of choice, the root of horoscopes, language and poetic art, coding and rich symbolism, excitement and hope, expression in poetry, attention to the moods and thoughts of the audience, The music of the words and listening to the words and paying special attention to the problems of different verbal and spiritual industries) were counted in the form of 5 main themes (including: Hafez's personality traits, the place of Hafez's Divan, the place of the relationship with Hafez, the specialties of Hafez's poetry , the form and form of Hafez's poetry) were classified. In general, Iqbal for Hafez is not exclusive to a special group, and understanding and understanding of Hafez's verses, especially for those who are natives of the Persian language and literature and teach it, is more meaningful and rich. Sometimes the interpretation and interpretation of the themes and talking about the meaning of Hafez's words from the perspective of experts, professors and teachers of this field deciphers deeper angles and more complex thoughts of Hafez's words.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Phenomenology
  • fortune teller
  • Qur'an reciter
  • Tafaal
  • interpretation
پاک‌نهاد، محمد (1397). خبررسانی از آینده در شاهنامه بر پایه فال و تفأل. مجله علوم خبری، 7 (25)، 68- 47.
پورموسوی، سید محمد (1396). تدوین و تحلیل اشارات مربوط به فال و فال­گیری در متون برجسته نظم فارسی تا قرن هشتم. پایان­نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سمنان، پردیس علوم انسانی، دانشکده علوم انسانی.
حافظ (1395). دیوان. به کوشش محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران: پارمیس.
حسن­لی، کاووس (1385). چشمۀ خورشید: بازخوانی زندگی، اندیشه و سخن حافظ شیرازی. شیراز: نوید.
حسینی، مجتبی ( 1352). فال و فال بینی در اسلام. سروش، 3، 36.
 خرمشاهی، بهاءالدین (1373)  حافظ نامه. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ ششم.
خرمشاهی، بهاءالدین (1394). جهان غیب و غیب جهان. تهران: کیهان.      
دادبه، اصغر (1391). حافظ (زندگی و اندیشه). زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی و تألیف 24 تن از نویسندگان. تهران: مرکز دائره­المعارف بزرگ اسلامی.
دائره­المعارف بزرگ اسلامی (1392). جوینی، ابوالمظفر، حافظ. زیر نظر کاظم بجنوردی، تهران. جلد نوزدهم.
دهخدا، علی اکبر (1373) لغت­نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ اول از دورۀ جدید.
زرین­کوب، عبدالحسین (1395). فال و استخاره. تهران: سخن، چاپ سیزدهم.
سمیعی، کیوان (1361) تحقیقات ادبی. تهران: زوار، چاپ اول.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1397). این کیمیای هستی. تهران: آیدین.
طلوعی وان سلفی، مهدی (1397). نگاهی به فال حافظ، چهارمین کنفرانس بین المللی توانمندسازی جامعه در حوزه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
علیشا گرگانی، عطیه (1394). بررسی ریشه­های تاریخی و فرهنگی فال حافظ. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سمنان، پردیس علوم انسانی، دانشکده علوم انسانی.
کشاورز بیضایی، محمد (1399). عوامل تفأل طبقة حاکم با دیوان حافظ شیرازی و کارکردهای آن (با تکیه ‌بر متون تاریخ‌نگاری قرن 9-14ه.ق). مجلۀ حافظ‌پژوهی، 24، 110- 95.
کیانی، قربان (1399). زمینه ­های روان­شناختی تفأل به اشعار حافظ. فصلنامه رشد آموزش زبان و ادب فارسی، 129، 37- 32.
محمودی، مریم؛ انصاری، ابراهیم و محمدی، اصغر (1396). فال حافظ و کارکردهای اجتماعی آن. فصلنامۀ تخصصی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 9(31)، 136- 119.
مطهری، مرتضی (1372). خاتمیت. قم: صدرا.
نظیری کیوی، فرزانه (1395). راز تفأل به اشعار حافظ از دیدگاه روان‌شناختی، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاداسلامی، واحد خلخال.
وجدانی، محمد (1392). الهاماتی از خواجه. تهران: حیدری، چاپ چهارم.
هروی، محمد بن محمد (1394). مفتوح ­القلوب، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: احسان پور ابریشم، قم: مجمع ذخائر اسلامی.