ساختار اجتماعی شناخت و پیدایش تاریخ‌نگاری در فرهنگ اولیۀ اسلامی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترا،گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

2 استاد علوم اجتماعی، گروه مطالعات فرهنگی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

https://doi.org/10.34785/J016.2021.483

چکیده

ادراک و شکل روایت تاریخی در قرن اول اسلام از نیمه‌های قرن دوم به تدریج در حال تغییر است و در قرن سوم به کلی متحول می‌شود. شکل نخست روایت که در حدیث، انساب و ایام بروز یافته است، مبتنی بر ساختارِ اجتماعیِ شناختی است که افراد در آن در دوره‌های مختلف حی و حاضرند و شبکه‌ای را ایجاد می‌کنند که نسبت‌های بلاواسطه و مستقیمی در تاریخ را برقرار می‌سازند. اما به تدریج با دورشدن از تاریخ مبدأ، یعنی تاریخ حیات پیامبر (ص) و پیدایش آگاهیِ اولیه نسبت به خود این ساختار، یعنی ساختار حدیث، شبکه‌ای تخصصی از راویان حدیث و اخباریون ایجاد می‌شود که کل ساختار قبل را در خود مجتمع ساخته و وجه حیات‌مند آن را ملغی می‌سازند و به این ترتیب زمینۀ شکل‌گیری ساختار جدید روایت را که در آن افراد دیگر زنده نیستند و حضورشان به حضور محدث وابسته شده است، فراهم می‌کنند. این ساختار جدید، در نهایت به شکل غالب تاریخ‌نگاری در اسلام بدل می‌شود. برای تشریح و دستیابی به این ساختار شناختی، مبتنی بر مبانی نظری و روشی هرمنوتیک جدید و مطالعات فرهنگی کلاسیک، و با تحلیل ساختاری متون تاریخی موجود و نزدیک به قرون ابتدایی، به چارچوب‌هایی اولیه‌ای از این تحول دست یافتیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Social Structures of Knowledge and Historical Perceptions of Early Islam

نویسندگان [English]

  • Seyed Abdolreza Hosseini 1
  • mohammad saeed zokaei 2
1 PhD Student, Department of Sociology, Faculty of Social Sciences, Allameh Tabatabaei University, Tehran, Iran
2 Professor of Social Sciences, Department of Cultural Studies, Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Historiography of early Islam gradually transforms from its primitive structure of Hadith, Ansab, and Ayyam to a canonized written form. Hadith’s social structure of knowledge is based on the present and lived interconnections of those who experienced the situation and those who narrate it in a cultural environment of oral transmission. There is a concatenation of narrators, passing down the narration by words of mouth. The initial narrator, stands by the last narrator several decades later, in a manner that animates the events of any time through the real direct network of relations and also enlivens the reader in the past. The past is not past anymore. This present and lived structure of historical perception, which may be considered science fiction nowadays, gradually transforms into professional references to the ‘dead’ people who had someday heard or experienced the narrated event. The gradual transformation realized by spatiotemporal distance from the first decades of Islam, becoming self-conscious of the primitive structure by formation of the science of hadith and history, alongside the genesis of a network of reliable professional narrators, who based the event only on their narrations. This new structure became dominant in the history of Islamic historiography and has lasted up to now.

کلیدواژه‌ها [English]

  • historiography
  • Islam
  • hadith
  • social structure of knowledge
ابن ابی‌داود. (1423). کتاب المصاحف. بیروت: دارالبشائر الاسلامیه.
ابن سعد، محمد. (1374). طبقات. (م. م. دامغانی, مترجم) تهران: انتشارات فرهنگ و اندیشه.
ابن‌سیدالناس، حافظ. (1414). عیون الأثر فی فنون المغازی و الشمائل و السِّیَر. دمشق-بیروت: دار ابن کثیر.
موفق‌الدین، ابومحمد بن عبدالرحمن. (1415). مرشد الزوار إلى قبور الأبرار. القاهره: الدار المصریه اللبنانیه.
السمعانی، ابی سعد عبدالکریم بن محمد بن منصور التمیمی. (1409). أدب الإملاء و الاستملاء. بیروت: دار و مکتبه الهلال.
ابن هشام، ابی محمد عبدالملک. (1416). سیره النبی. طنطا: دارالصحابه للتراث بطنطا.
السبحانی، جعفر. (1426). اصول الحدیث و احکامه فی علم الدرایه. قم: جماعه المدرسین فی الحوزه العلمیه بقم، موسسه النشر الاسلامی.
السیوطی، عبد الرحمن بن أبی بکر جلال الدین. (1416). الإتقان فی علوم القرآن (المجلد 2). لبنان: دارالفکر.
القلقشندی، احمد. (1340). صبح الأعشی فی صناعه الانشاء (المجلد 1). قاهره: دارالکتب المصریه.
الدوری، عبدالعزیز. (1380). مکتب تاریخنگاری مدینه. (م. الوزیری، تدوین) فصنامه تاریخ اسلام, 127-178.
برک، پیتر. (1390). تاریخ فرهنگی چیست؟ (ن. فاضلی، & م. قلیچ، مترجم) تهران: انتشارات پژوهشکده تاریخ اسلام.
داد، سیما. (1385). نظری به مقاله «نقش ایدئولوژیک نسخه بدل ها»: از دریچه نقد جامعه شناختی متن در مکتب انگلوامریکن. نامه بهارستان, 381-384.
دوری، عبدالعزیز. (1394). مکتب تاریخنگاری عراق در قرن سوم هجری. در ی. آژند، تاریخنگاری در اسلام (ص. 67-76). تهران: گستره.
رفیع‌الدین، اسحاق بن محمد همدانی (1373). سیرت رسوال الله: ترجمه سیرت ابن اسحاق از روایت عبدالملک ابن هشام. تهران : نشر مرکز.
سجستانی، ابن ابی داود. (1374). پایان نامه کارشناسی ارشد، ترجمه و تحقیق کتاب «المصاحف» ابن ابی داود سجستانی (بخش اول و دوم و مقدمه). (آ. آذرنوش،& ع. هوشمند، اساتید راهنما) دانشگاه تهران: دانشکده الهیات و معارف اسلامی.
شکوری، ابوالفضل. (1365). شرح حال نگاری. یاد، 213-247.
طبری، محمد بن جریر. (1375). تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک. (ا. پاینده، مترجم) تهران: اساطیر.
فوکو، میشل. (1389). نیچه، فروید، مارکس. (ا. جهاندیده، مترجم) تهران: هرمس.
گیب، همیلتون. ( 1394 الف). ادبیات شرح حال نویسی در اسلام. در ی. آژند، تاریخنگاری در اسلام (ص. 156-160). تهران: نشر گستره.
گیب، همیلتون. (1394 ب). تطور تاریخ نگاری در اسلام. در ی. آژند، تاریخنگاری در اسلام (ص. 13-38). تهران: گستره.
مارکس، کارل. (1394). سرمایه: نقد اقتصاد سیاسی (جلد 1). (ح. مرتضوی، مترجم) تهران: لاهیتا.
جنیدشیرازی، معین‌الدین ابوالقاسم. (1328). شد الأزار فی حط الاوزار عن زوار المزار. (محمد قزوینی، المحرر) طهران: چاپخانه مجلس.
مهریزی، مهدی. (1390). حدیث پژوهی. قم: موسسه علمى فرهنگى دار الحدیث، سازمان چاپ و نشر.
واقدی، محمد بن عمر. (1361). مغازی: تاریخ جنگای پیامبر (ص) (جلد 1). (م. م. دامغانی، مترجم) تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
Burke, Peter. (2001). Eyewitnessing: The Uses of Images as Historical Evidence. London: Reaktion books.
Rosenthal, Franz. (1968). A History of Muslim Historiography. Leiden: Brill.
Schleiermacher, Freidrich. (1998). Hermeneutics and Criticism and Other Writings. (A. Bowie, Trans.) Cambridge: Cambridge University Press.
Scholtz, Gunter. (2015). Ast and Schleiermacher: hermeneutics and critical philosophy. In J. Malpas, & H.-H. Gander, the Routledge companion to hermeneutics (pp. 62-73). London and New York: Routledge.