پیامدهای ساخت مال‌ها و مراکز خرید در تهران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری سیاستگذاری فرهنگی، مؤسسۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، ایران.

2 دانشیار، مؤسسۀ مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران، ایران.

doi.org/10.34785/J016.2022.025

چکیده

مال‌سازی در دورۀ بعد از انقلاب، به‌صورت یک روند مشخص از دورۀ شهرداری کرباسچی آغاز شده، در دورۀ شهرداری قالیباف شتابی چشمگیر گرفته و در دهۀ 90 به نقطۀ اوج خود رسیده است. شتاب‌گیری ساخت مال‌ها در تهران بعد از انقلاب، حاکی از تغییر در سیاست‌های اجرایی مجموعه مدیریت شهری و در رأس آن شهرداری تهران بوده است. اکنون معضلات حاصل از مال‌سازی بی‌رویه، در حال رخ‌نمودن و آشکارگی در شهر تهران است. مطالعۀ پیش‌رو، عملکردهای واقعی مدیریت شهری تهران در مال‌سازی و پیامدهای حاصل از آن را با مفاد و محتوای اسناد سیاستی شهری و اسناد بالادستی جمهوری‌ اسلامی ایران مقایسه کرده و کوشیده است خطوط ناهماهنگی میان این دو را برجسته سازد. این مطالعه به روش کیفی ازجمله روش اسنادی و با ترکیبی از تکنیک‌های مصاحبۀ باز و عمیق با متخصصان، پژوهش کتابخانه‌ای به‌خصوص استفاده از کتب و منابع تاریخی و تحلیل اسناد سیاستیِ موجود انجام شده است. برای تحلیل و تلخیص داده‌ها نیز از تحلیل محتوا استفاده شده است. یافته‌ها ذیل پنج عنوان «ارتباط مال‌سازی و سوداگری شهری در تهران»، «ارتباط مال‌سازی و گسترش مصرف‌گرایی در تهران»، «پیامد‌های زیست‌محیطی مال‌سازی در تهران»، «پیامدهای اجتماعی مال‌‌سازی در تهران» و «پیامد مال‌سازی برای الگوهای معماری و منظر شهر تهران» ارائه شده‌ است. نتایج مطالعه نشان می‌دهد که سیاست مال‌سازی غیراصولی و بیش‌ازظرفیت در تهران ازحیث پیامدهایش، تعارض‌ها و مغایرت‌های جدی با اهداف و چشم‌انداز مشخص‌شده برای تهران در اسناد سیاستی داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Consequences of Malls and Shopping Centers Construction in Tehran

نویسندگان [English]

  • Masumeh Ahmadi 1
  • abbas kazemi 2
  • Abolhassan Riazi 2
1 Phd student of cultural policy, Institute for Social and Cultural Studies, Tehran, Iran.
2 Associate Professor, Institute for Social and Cultural Studies, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In the post-revolutionary years, the development of the malls has begun as a distinct trend from Karbaschi municipality period, gained a significant acceleration in Qalibaf period, and reached its peak in the 90s. The acceleration of mall building in Tehran after the revolution has indicated a change in the executive policies of the urban management complex, headed by the Tehran Municipality. Nowadays, the problems resulting from the irregular development of the malls are being revealed in Tehran. The present study compares the real performance of Tehran urban management in mall building and its consequences with the content of urban policy documents and high-level documents of the Islamic Republic of Iran and tries to highlight the inconsistency lines between the two. In this study, a combination of interviews with experts and a documentary study has been used. Content analysis has been used to analyze and summarize the data. The findings are presented in five headings: "The relationship between mall building and urban speculation in Tehran", "The relationship between mall building and the spread of consumerism in Tehran", "Environmental consequences of mall building in Tehran", and "Social consequences of mall building in Tehran" and "Consequences of mall building for architectural patterns and landscape of Tehran city". Results suggest that the policy of unprincipled and overmuch development of the malls in Tehran, in terms of its consequences, have had serious contradictions with the goals and vision of policy documents.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "development of the malls"
  • "Tehran"
  • "after the revolution"
  • "urban management"
  • "policy documents"

مراجع

  1. اباذری، یوسف و کاظمی، عباس. (1384). رویکردهای نظری خرید: از جامعه‌شناسی تا مطالعات فرهنگی. نامه علوم اجتماعی، 25: 195-167.
  2. اصغرزاده، ابراهیم. (1381). ما مخالف فروش تراکم بوده‌ایم، همشهری ضمیمه،13/11/1381.
  3. الیوت، آنتونی و ترنر، برایان. (1390). برداشت‌هایی در نظریۀ اجتماعی معاصر، ترجمۀ فرهنگ ارشاد، تهران: جامعه‌شناسان.
  4. آهور، ایران؛ جاجرمی، کاظم و نظریان،‌ اصغر. (1391). از بازار تا بزرگ‌بازار (مگامال). آمایش محیط، 20: 176-145.
  5. آیت‌الله خامنه‌ای. (1397). بیانیه گام دوم انقلاب خطاب به ملت ایران.
  6. باومن، زیگموند. (1384). اشارت‌های پست‌مدرنیته، ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: ققنوس.
  7. بقایی، پرهام و همکاران. (1392). «عوامل تأثیرگذار بر فرایند خرید در مراکز تجاری با تأکید بر عوامل محیطی (مرکز تجاری سعیدیه و مرکز تجاری آریان واقع در همدان)». کنفرانس بین‌المللی عمران، معماری و توسعه پایدار شهری.
  8. بودریار، ژان. (1389). جامعۀ مصرفی، ترجمۀ پیروز ایزدی، چاپ دوم، تهران: ثالث.
  9. تفنگچی مهیاری، میلاد (1398). تأثیر پدیده مال‌سازی بر فضای شهری امروز ایران. مطالعات طراحی شهری و پژوهش‌های شهری، 52 (5): 26-19.
  10. جهانی، محمود و دیگران. سونامی مال در پایتخت. مصاحبه. روزنامه­­ دنیای اقتصاد، 1/8/1393. منتشرشده در:
  11. http://donya-e-eqtesad.com/news/836347
  12. چاووشیان، حسن و توانا، سهیل. (1394). فضای پرسه‌زنی شمال شهر تهران از دریچه روابط قدرت-مقاومت. فصلنامه مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 11 (34) 34: 62-35.
  13. چگینی، علی. (1396). مال‌سازان چه کسانی هستند. مصاحبه. روزنامه شرق،12/4/1396. منتشرشده در:
  14. https://www.magiran.com/article/3585766
  15. حسین‌آبادی، مهدی. (1387). فراغت جوانان در فضاهای خرید شهری (مطالعه موردی مرکز خرید بوستان). مطالعات راهبردی ورزش و جوانان، 13: 212-195.
  16. حمزه‌نژاد، مهدی و همکاران. (1393). بررسی اجتماع‌پذیری فضاهای تجاری در رویکرد اسلامی. شهر ایرانی‌ اسلامی، 18: 38-25.
  17. دانش، محمدامین. (1392). تأثیر محیط فروشگاه بر رفتار خرید مصرف‌کننده. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، پردیس البرز.
  18. ذاکرحسین، حامد. (1393). دفاع مشروط از تب مال، گفتگو با طراح و سازنده شاپینگ‌مال‌ها در ایران. روزنامه دنیای اقتصاد،6/9/1393. منتشرشده در: http://donya-e-eqtesad.com/news/843806
  19. رئیسی، محمد منان. (1395). تحلیلی میان‌رشته‌ای از تحولات کالبدی-فضایی بازارها و مراکز تجاری ایران با تأکید بر متون دینی. نشریه مطالعات میان‌رشته‌ای در علوم انسانی، 30: 118-99.
  20. سادات‌نیا، سعید. (1394). مال‌های پایتخت از کی رونق گرفتند؟. مصاحبه. پایگاه خبری و تحلیلی انتخاب،22/2/1394. منتشرشده در: http://www.entekhab.ir/fa/news/203649/
  21. سند چشم‌انداز 20ساله جمهوری اسلامی ایران (چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404 هجری شمسی). ابلاغ‌شده توسط رهبر انقلاب،1382.
  22. شهابی، محمود؛ فاضلی، نعمت‌الله و بخارایی، احمد. (1394). انسان شهری تنها در برابر سلطه مصرف. گزارش نشستِ از بازار تا مگامال، روزنامه­ شهروند،17/3/1394. منتشرشده در: http://shahrvand-newspaper.ir/News:NoMobile/Main/33494
  23. شورای اسلامی شهر تهران. (1385). طرح راهبردی-ساختاری توسعه شهر تهران؛ طرح جامع تهران.
  24. شورای اسلامی شهر تهران. (1386). طرح جامع درآمدهای پایدار و سایر منابع مالی شهرداری تهران.
  25. شورای اسلامی شهر تهران. (1387). طرح جامع حمل‌ونقل و ترافیک شهر تهران.
  26. شورای اسلامی شهر تهران. (1393). برنامه پنج‌ساله دوم شهرداری تهران (97-1393).
  27. شورای اسلامی شهر تهران. (1397). برنامه پنج‌ساله سوم توسعه شهر تهران و شهرداری تهران (1402-1398).
  28. شورای شهر تهران. (1385). تهران 1404: جهان‌شهری فرهنگی، دانش‌بنیان و معیار در دنیای اسلامی. اندیشکده صنعت و فناوری.
  29. شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1393). نقشه مهندسی فرهنگی کشور.
  30. شورای عالی انقلاب فرهنگی. (1397). سند ملی توسعه فناوری‌های فرهنگی و نرم.
  31. شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. (1387). ضوابط و مقررات ارتقاء کیفی سیما و منظر شهری (1392-1387).
  32. شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. (1391). ضوابط و شاخص‌های لازم جهت بازیابی هویت شهرسازی و معماری اسلامی-ایرانی.
  33. شورای عالی شهرسازی و معماری ایران. (1391). مصوبه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران پیرامون طرح تفصیلی ویژه منطقه ۲۲ تهران.
  34. شیخ زین‌الدین، حسین. (1395). گسترش مراکز خرید و کانسپت تغییر». مصاحبه. نشریه فرهنگی تحلیلی روایت، 7.
  35. عابدی، محمدمهدی. «مال­سازی، الگوی توسعه­ی ناجور و ترویج نمادهای شکست­خورده­ی غربی». مصاحبه. خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)،10/7/1396. منتشرشده در: http://www.isna.ir/news/96071004612/
  36. عبدی، بیژن؛ بغزیان آلبرت. «مال‌سازی؛ چالش اقتصاد مقاومتی». مصاحبه. پایگاه خبری ایران اکونومیست،28/2/1394. منتشرشده در: http://iraneconomist.com/fa/news/78538
  37. عرب، محمدحسین. «ال ‌سی وایکیکی را از ایران اخراج کنید». خبرگزاری نود اقتصادی،19/7/1396. منتشرشده در: https://www.90eghtesadi.com/Content/Detail/2108671/
  38. عسگری، علی و همکاران. (1397). معماری مصرفی؛ تحلیلی معناشناختی بر پدیده مصرف در مراکز بزرگ خرید شهری. نشریه باغ نظر، 59: 27-17.
  39. علاءالدینی، پویا. «غول‌پیکرهایی به نام مگامال». مصاحبه. وب‌سایت خبری تحلیلی فرارو،14/7/1395. منتشرشده در: http://fararu.com/fa/print/294550
  40. غمامی، مجید. (1399). بررسی طرح‌های جامع شهری و منطقه‌ای تهران در پنج دهه گذشته (1395-1345). مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
  41. قانعی­راد، محمدامین. «تهران با مدیریت سیاسی لطمه می‌خورد». مصاحبه. روزنامه آرمان امروز،27/4/1396.
  42. کاظمی، عباس و امیرابراهیمی، مسرت. (1400). مگامال‌ها و مجتمع‌های بزرگ تجاری در تهران؛ مطالعه‌ای جامعه‌شناختی. انتشارات مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران.
  43. کاظمی، عباس. (1386). «زنان مراکز خرید (مطالعه موردی شهر تهران)». مجموعه مقالات همایش زن و پژوهش. مرکز مطالعات و تحقیقات دانشگاه تهران.
  44. کاظمی، عباس و امیرابراهیمی، مسرت. (1398). گونه‌شناسی مجتمع‌های تجاری در شهر تهران. فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 15 (56): 43-11.
  45. کاظمی، عباس و حسین‌آبادی، مهدی. (1388). تیپولوژی خریداران در مرکز خرید شهرِ، مطالعه موردی مرکز خرید بوستان. نامه علوم اجتماعی، ۳۷: 198-169.
  46. مایلز، استیون و مایلز، مالکوم. (2012). شهرهای مصرفی، ترجمۀ مرتضی قلیچ و محمدحسین خطیبی، تهران:تیسا.
  47. مجلس شورای اسلامی. (1383). قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران.
  48. معاونت شهرسازی و معماری شهرداری تهران. (1398). ضوابط و مقررات طرح تفصیلی یکپارچه شهر تهران.
  49. معیدفر، سعید. (1394). عصر حکمرانی مال‌ها؛ نبرد با بازار. مصاحبه. 4/3/1394. منتشرشده در وب­سایت سعید معیدفر: http://saidmoidfar.ir/?p=366
  50. هاروی، دیوید. (1387)، شهری‌شدن سرمایه: چرخه دوم انباشت سرمایه در تولید محیط مصنوع، ترجمۀ عارف اقوامی مقدم، تهران: اختران.

    51. References

    Abaza, Mona. (2001). In Egypt shopping malls, Consumer Culture and the Reshaping of Public Space, Theory Culture Society,18(97): 97-122.

    Banerjee, Tridib. (2001). The future of public space Beyond Invented Streets and Reinvented Places. Journal ofthe American Planning Association, 67 (1): 9-24.

    Castells, M. (1977). The Urban Question: A Marxist Approach, MIT Press, Cambridge.

    Kunc, Josef et al. (2022). Social Dimension of Shopping Centers Operation: Managerial Perspectives, Sustainability, 14 (709): 1-14.

    Fyfe, N. (1998). Images of the Street: Planning, Identity & Control in Public Space. New York & London: Routledge.

    Guimarães, Pedro P. (2019). Shopping centres in decline: analysis of demalling in Lisbon, Cities, 87: 21-29

    Jager, P. F. (2016). Where the whole city meets: youth, gender and consumerism in the social space of the MEGA shopping mall in Aktobe, Western Kazakhstan”, Journal of Central Asian Survey, 35 (2):178-194.

    Križan, F. et al. (2022). Transformation and Sustainable Development of Shopping Centers: Case of Czech and Slovak Cities, Sustainability, 14 (62): 1-19.

    MacLeod, Gordon and Jones, Martin. (2011). Renewing Urban Politics. Urban Studies, 48 (12): 2443–2472.

    1. Amireh, Omar. (2014). Malls New Urban Blind Architecture: Causes and Effects of New Malls on Amman's Urban Evolution, Design Trends and Shopping Pattern. Mittellungen Klosterneuburg, 64: 86-104.

    Szymańska, A. I. & Płaziak M. (2021). Polish shopping malls attractiveness in the opinion of young consumers: structural modelling (esm), Geographia Polonica, 94 (4): 539-553.

    Parlette, V. & Cowen, D. (2010). Dead Malls: Suburban Activism, Local Spaces, Global Logistics, International Journal of Urban and Regional Research, 35 (4): 794-811.

    Voyce, Malcolm. (2006). Shopping malls in Australia the end of public space and the rise of ‘consumerist citizenship?  Journal of Sociology, 42(3):  269–28.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار