تحلیل نشانه شناختی تصاویر روی جلد کتب درسی با رویکرد مطالعات جنسیتی (موردمطالعه: کتب درسی مقطع ابتدائی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار جامعه شناسی، ‌پژوهشکده مطالعات اجتماعی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران.

2 کارشناسی ارشد علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

doi.org/10.34785/J016.2022.030

چکیده

جلد کتب درسی به مثابه اولین رسانه ارتباطی میان محتوای آموزشی و مخاطبان کودک و نوجوان در پیوند با محتوی در جهت جامعه‌پذیری نسل آتی طراحی و تالیف شده است. بررسی روشمند جلد کتابها به ویژه در مقطع ابتدایی، بعنوان موضوعی میان رشته‌ای در قلمرو علوم اجتماعی به‌طور عام و در جامعه‌شناسی، مطالعات فرهنگی و نیز با رویکرد جنسیتی در مطالعات زنان به‌طور خاص زوایای جدیدی از روابط قدرت، نقش های جنسیتی و نیز مناسبات دو جنس آشکار می سازد.
این پژوهش به قصد مطالعه جنسیتی الگوهای ارتباطی میان شخصیت های انسانی به روش نشانه شناسی اجتماعی انجام شده و بر اساس سه محور معنای بازنمودی، تعاملی و ترکیبی به تحلیل ۱۳ تصویر از مجموع تصاویر روی جلد می پردازد. انتخاب این این تصاویر بعد از بررسی کلیه تصاویر و با معیار اینکه کدام تصویر متضمن شخصیت انسانی است انجام گرفته است.
یافته ها نشان می دهد تفکیک جنسیتی و پوشش حداکثری (حجاب) دختران ویژگی اصلی تصاویر روی جلد است. تصاویر در امتداد کلیشه سازی جنسیتی از نقش های اجتماعی زنان و مردان قابل تعریف است. برجسته سازی چهره های تاریخی مذکر، تاکید بر نقش مادری زنان و بی اعتنایی به نقش های آنان در حوزه عمومی، در کنار تعداد کمتر شخصیت های زن نسبت به مرد در کلیت امر سوگیرانه بوده است. در نتیجه این امر تصاویر روی جلد در ارتباط گیری و جلب نظر مخاطبان، جامعه پذیری و انگیزه بخشی آنان به ترویج کلیشه های جنسیتی می پردازد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Semiotic analysis of textbooks' cover images from the perspective of gender studies (Elementary textbooks)

نویسندگان [English]

  • somayeh sadat shafiei 1
  • Seyede Zahra Hoseinifar 2
1 Associate research professor of Sociology, Department of Social Studies, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
2 Master of Social Communication, Allametabatabai University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The cover of the textbooks has been designed and written as the first communication medium between educational content and the audience of children with the aim of socialization of the next generation. A systematic review of book covers, as an interdisciplinary subject in the field of social sciences in general and in sociology, cultural studies, and also with a gender approach in the study of women in particular, New angles of power relations, roles reveals new perspectives on power relations, gender roles, and gender relations.
This study was conducted to gender study of communication patterns between human characters by social semiotics approach. Regarding Representative, interactive and combined meaning 13 images from the total images on the cover were analyzed. The selection of these images has been done by studying all the images and taking into account the image which contains human personality.
Findings show that gender segregation and maximum coverage –Hijab- of girls are the main features of the images on the cover. Images can be defined due to the gender stereotypes of the social roles of women and men. The highlighting on famous male historical figures, the emphasis on the maternal role of women, and the ignorance of their roles in the public sphere, along with the smaller number of female characters than men, have generally resulted in bias. As a result, cover images promote gender stereotypes in communicating and engaging audiences, socializing and motivating them.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Illustration
  • women
  • children's books
  • gender segregation
  • Hijab

مراجع

استریناتی، دومینیک. (1388). مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه، ترجمه ثریا پاک‌نظر، تهران: گام نو، (چاپ پنجم).
افشانی، علیرضا؛ عسکری ­ندوشن، عباس، و نجف‌آبادی، سمیه. (1388). بازتولید نقش‌های جنسیتی در کتاب‌های فارسی مقطع ابتدایی.  فصلنامه زن در توسعه و سیاست، 7 (1): 87-107.                                              
اکبرزاده جهرمی، سیدجمال ­الدین و محمدمهدی، فرقانی. (1390). ارائه مدلی برای تحلیل گفتمان انتقادی فیلم. مجله مطالعات فرهنگ-ارتباطات، 12(16).
آنا ماریا، لاروسو. (1398). نشانه‌شناسی فرهنگی؛ جستجوی منظری فرهنگی در نشانه‌شناسی. ترجمه حسین سرافراز. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
تولایی، نوین؛ اکبری قمصری، امیر و خاکسار، فاطمه. (1394). بررسی رضایت‌مندی از تفکیک جنسیتی در فضاهای عمومی، با تکیه بر پارک‌ها. مجله تحلیل اجتماعی. 7 (2): 29-82.
جنکینز، ریچارد. (1381). هویت اجتماعی. ترجمه: تورج یاراحمدی. تهران: نشر شیرازه.
حریری، نجل. (1385). اصول و روش­های پژوهش‌های کیفی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات.
حسن‌پور اسلانی، محسن و صدیقی، بهرنگ. (1393). مردانگی در قاب؛ نشانه‌شناسی اجتماعی مردانگی در عکاسی مطبوعاتی در دهه‌ها‌ی 50 و 60 خورشیدی. مجله جامعه ­شناسی ایران، 14(4):35-3.
حسین ­نژاد، زهرا و قاسمی، پریسا. (1393). مکانسیم بازنمایی تصویر کودک در ساختار روایتی و تصویرسازی کتاب دیگر در خانه پسرک هفت صندلی بود. نشریه دانش هنرهای تجسمی، 2(1): 1-14.
رز، ژیلیان. (1394). روش و روش‌شناسی تحلیل تصویر. ترجمه سیدجمال ­الدین اکبرزاده جهرمی. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، مرکز پژوهش و سنجش افکار صداوسیما.
روحانی، علی؛ آذری، تهمینه و معافیان، فاطمه. (1392). ارزیابی تصاویر کتاب‌های زبان انگلیسی دوره متوسطه ایران از منظر کارکرد و تبعیض‌های جنسیتی. فصلنامه پژوهش‌های زبان شناختی. 3(1): 93-115.
شریفی ­ساعی، محمدحسین و ارمکی، تقی­ آزاد. (۱۴۰۰)،زنان در عصر پدرسالاری: روایت تاریخی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی زنان در دوره قاجار، فصلنامه جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر ، ‌3(2): ۱۰۲-۱۲۲ .
شفیعی، سمیه­ سادات. (۱۴۰۰). تاریخ اجتماعی زنان در عصر قاجار، تهران: ثالث.
شهشهانی، سهیلا. (1374). اینجا ایران، من زن: نام و یاد زنان در رشته‌های علوم انسانی و هنر. تهران: نشر مدبر.
عابدینی بلترک، میمنت؛ لیاقت­دار، محمدجواد و منصوری، سیروس. (1393). بازنمایی نقش‌های جنسیتی در کتاب‌های درسی سال ششم دوره ابتدایی ایران. فصلنامه زن و جامعه (جامعه‌شناسی زنان سابق)، 5 (4) ): 19-34.
عزیزپوران، زهرا و مرادی، علیرضا. (۱۴۰۰). تبیین جامعه‌شناختی نسبت بین هویت فرهنگی و مصرف فرهنگی، فصلنامه جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 3 (4): ۱۱۰-۱۳۶ .
فروتن، یعقوب. (1389). جامعه‌پذیری جنسیتی در کتاب‌های درسی مدارس ایران. فصلنامه زن در توسعه و سیاست. 8 (3): 195-216.
کرس، گونتر. (1392). نشانه‌شناسی اجتماعی از نظریه تا کاربرد: بازنمود چندوجهی رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی به موضوع ارتباط در عصر حاضر. ترجمه سجاد کبگانی و رحمان صحراگرد، تهران: مارلیک.
مارشال، کاترین و راس­من، گرچن. (1377). روش تحقیق کیفی. ترجمه علی پارساییان و سید محمد اعرابی. چاپ دوم. تهران: دفتر نشر پژوهش‌های فرهنگی.
محمد تقی ­نژاد، رعنا؛ قاسمی، وحید و نوروزی، رضاعلی. (1394). تحلیل محتوای مقایسه‌ای تصاویر کتاب‌های درسی ایران و سوریه با تأکید بر نابرابری نقش‌های جنسیتی. فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی. 26 (1).
میشل، آندره. (1373). پیکار با تبعیض جنسیتی. ترجمه محمدجعفر پوینده. نشر نگاه: تهران.
نرسیسیانس، امیلیا. (1385). مردم‌شناسی جنسیت، نشر افکار.
نظری ­طرهان، لیلا و صابری، کوروش. (1396). بررسی نشانه ­شناختی تصاویر کتب کودکان بر اساس رویکرد نشانه‌شناسی اجتماعی: مطالعه موردی کتاب فارسی پایه اول دبستان. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران. 19: 119-140.
ویمر، راجر دی. و دومینیک، جوزف آر. (1384). تحقیق در رسانه‌های جمعی. ترجمه سید امامی. تهران: سروش.
References
 Al-Khalidi, N. M. S. (2016). The Image of Women in the National Education Text Books in Jordan. Journal of Education and Practice, 7(16), 97-107.
Blount, L. (1990). National case studies of equal opportunities: Irland. IN: Wiener, The primary school and equal opportunities, Chassell: council of Europe.
Damayanti, I. L. (2014). Gender construction in visual images in textbooks for primary school students. Indonesian Journal of Applied Linguistics, 3(2), 100-116.
Lee, J. F., & Collins, P. (2008). Gender voices in Hong Kong English textbooks—Some past and current practices. Sex Roles, 59(1), 127-137.
Nandi, A., Bhattacharyya, A., & Das, T. (2020). Gender biased in textbook's picture of West Bengal board of primary education, 2020 JETIR July 2020, Volume 7, Issue 7www.jetir.org (ISSN-2349-5162).
Weitzman, L. J., Eifler, D., Hokada, E., & Ross, C. (1972). Sex-role socialization in picture books for preschool children. American journal of Sociology, 77(6), 1125-1150.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 18 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 09 مهر 1401
  • تاریخ پذیرش: 30 مهر 1401

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار