مفهوم پردازی جنبش‌های محیط زیستی پیرامونی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه جامعه شناسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانشجوی دکترای مسائل اجتماعی ایران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

3 دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشگاه پیام‌نور، سنندج، ایران

doi.org/10.34785/J016.2022.044

چکیده

برخلاف تصور رایج که خاستگاه حرکت­ های زیست محیطی را طبقه­ متوسط شهری می­ داند تجربه ­های تاریخی متفاوت نشان می ­دهد که این تصور از محیط زیست­گرایی بسیار محدود است و چنین جنبش­ هایی ممکن است در وضعیت­ های جغرافیایی غیرشهری و پیرامونی یا از درون طبقات و گروه ­های اجتماعی مختلف غیر از طبقه­ متوسط نیز ظهور کنند. یکی از دلایل  آن هم این است که ساختارهای پیرامون سازِ دولت و سرمایه بیشترین حجم تخریبات زیست محیطی را در مناطق پیرامونی انجام می­ دهند و جدیترین تهدیدهای محیط زیستی نیز متوجه­ همین مناطق و گروه ­های اجتماعی ساکن در آن­ها است. بنابراین جنبش­ های محیط زیستی در این وضعیت­ ها بیش از هر جای دیگری با زندگی و سیاست درهم تنیده ­اند و شرایط امکان ظهور نیز دارند. در این مقاله با مرور پژوهش­ های تجربی مربوط به موضوع جنبش­ های محیط زیستی در ایران نشان داده شد که اغلب این پژوهش ­ها بر کلان شهرهای مرکز ایران متمرکز بوده ­اند، از این رو در قالب رویکردهای جریان اصلی و رایج قرار می­ گیرند و نتایج آن­ها کمک چندانی به توضیح محیط زیست­گرایی در پیرامون ایران نمی ­کند. موارد معدودی از پژوهش­ ها نیز  وجود دارند که اگرچه برخی از نتایج آن­ها  برای پژوهش حاضر قابل پذیرش بود اما به دلیل فقدان چهارچوب مفهومی برای توضیح محیط زیست­گرایی در پیرامون که هدف این مقاله است مورد نقد قرار گرفته­ اند. در ادامه با خوانشی تلفیقی از نظریه­ های مرکز-پیرامون، محیط زیست­ گرایی فرودستان و جنبش ­های اجتماعی جدید چند مفهوم اساسی مانند «استعمار داخلی»، «محیط زیست ­گرایی فرودستان»، «اکوناسیونالیسم»، «شیوه درونی کنش» و «شیوه­ بیرونی کنش» معرفی و به طرزی نظرورزانه و با الهام از رویکرد «تعیّن چند بعدی» آلتوسر  صورت بندی شده است. بر این اساس برای تبیین عوامل ساختاری و بسترهای ظهور محیط زیست ­گرایی در پیرامون ایران با تاکید بر کردستان یک چهارچوب مفهومی متشکل از مفاهیم فوق پیشنهاد شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Conceptualization of environmental movements in the periphery of Iran

نویسندگان [English]

  • Seyed Hossein Serajzadeh 1
  • Jamil Rahmani 2
  • Karam Habibpour getabi 1
  • hossein mohammadzadeh 3
1 Associate Professor, Department of Sociology, Kharazmi University, Tehran, Iran.
2 PhD Student in Sociology, Kharazmi University, Tehran, Iran.
3 Associate Professor of Sociology, Department of Social Sciences, Payame Noor University.
چکیده [English]

Contrary to the common wisdom that traces the origin of environmental movements to the urban middle class, the existing empirical findings imply that such an account of environmentalism fails to provide a further approach. Environmental movements may emerge from non-urban settings or within different social classes and groups beyond the middle class. Since the state’s marginalizing structure and capital provoke environmental damage in peripheral regions, the social groups living there have been also put in jeopardy. In this respect, it is not coincidence that these peripheral settings are at the core of a variety of environmental movements, which are intricately linked to life and politics. This article, by reviewing the empirical research on environmental movements in Iran, shows that the majority of existing studies focus on the large cities in Iran. As they fall into the mainstream approach to environmental movements, their outcomes remain limited in understanding the inquiries on environmentalism in the periphery of Iran. Even if few studies provide some pertinent results to this research, they lack a conceptual framework to describe environmentalism in the periphery, which is at the hub of this paper. Through the consolidated reading of "center-periphery," "subaltern environmentalism," and "new social movement" theories, some key notions such as "internal colonialism," "subaltern environmentalism," "eco-nationalism," "internal mode of action," and "external mode of action" are then introduced and articulated in a speculative manner, drawing on Althusser's "overdetermination" approach.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Center-Periphery Model
  • environmentalism in the periphery
  • environmental movement
  • Eco-Nationalism
  • New Social Movements

مراجع

آلتوسر، لویی. (1394). تناقض و تعین چندبعدی. ترجمه و تلخیص: هدایت نصیری و آرش حیدری. تهران: انتشارات تیسا.
اوزکریملی، اموت. (1383). نظریه های ناسیونالیسم. ترجمه‌ی محمد علی قاسمی.تهران: تمدن ایرانی.
اوفه، کلاوس. (1386). جنبش­های اجتماعی جدید: به­ چالش ­کشیدن مرزهای سیاست نهادین. در علی حاجلی (مترجم). فهم و مطالعه جنبش‌های اجتماعی جدید (صص 233-181). تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.
باقری، سحر. (1395). بررسی تاثیر تنوع قومی بر رشد اقتصادی استان ها در ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته توسعه اقتصادی و برنامه ریزی، دانشگاه الزهرا دانشکده علوم اقتصادی و اجتماعی.
بوراوی، مایکل.(1393). مارکسیسم جامعه‌شناسانه: هم­گرایی آنتونیو گرامشی و کارل پولانی. برگردان محمد مالجو. نشر نی.
ترکی،حسین. (1399). بررسی عوامل سیاسی-اقتصادی موثر بر چالش‌های قومیتی (قوم کرد ایران). فصلنامه تخصصی علوم سیاسی. 16(50). 1-20.
توفیق، ابراهیم و یوسفی، مهدی. (1400). سیاست فضا و سرایتِ «کورپیرامونی»: پاره‌هایی درباره‌ی تهران­ محوری. در پیرامون مشروطه. تهران: گام نو.
جوادزاده ­اقدام، شفیع و محمدی، جمال. (1400). فرهنگ مصرفی و تخریب طبیعت: رویکرد انجمن­های زیست محیطی به بحران زیست بوم (مطالعه­ی موردی: انجمن سبز چیا، مریوان). فصلنامه علمی جامعه­ شناسی فرهنگ و هنر. 3(2). 148-123.  
زائری، قاسم و محمدی، انور. (1399). تحلیل گفتمان فرهنگ زیست­محیطی در ایران. فصلنامه علمی جامعه ­شناسی فرهنگ و هنر، 2.(1). 127-106.
روحی، مراد. (1400).کردستان پیشامدرن: تبارشناسی تجربه­ی انقلاب مشروطه در کردستان ایران. در پیرامون مشروطه، تهران: گام نو.
عناصری، علی­مراد. (1400). شکل زندگی­ مردان فرودست: دست­فروشی، کول­بری، کارگری فصلی. تهران: کتاب برادر.
کشاورزی، سعید. (1396). تبیین جامعه­ شناختی مشارکت در جنبش­های محیط زیستی: مورد جنبش رفتگران طبیعت در ایران. رساله­ دکتری در رشته جامعه­ شناسی، دانشکده اقتصاد، مدیریت و علوم اجتماعی دانشگاه شیراز.
لاکلائو، ارنستو. (1400). پوپولیسم (درباره­ی عقل پوپولیستی). ترجمه­ی مراد فرهادپور و جواد گنجی. تهران: انتشارات مرکز.
لاکلائو، ارنستو و موفه، شانتال. (1392). هژمونی و استراتژی سوسیالیستی. ترجمه: محمد رضائی. تهران: نشر ثالث.
فیض­پور، محمدعلی و سامان­پور، زهره (1396). توسعه صنعتی و محرومیت در مناطق ایران: 1388-1392. فصلنامه تحقیقات جغرافیایی.32(1). 63-51.
ملکی، امیر؛ صالحی، صادق؛ ربیعی، علی و یازرلو، رضا. (1396).مطالعه تطبیقی الگوهای جهانی گفتمان زیست محیطی با وضعیت ایران. نشریه مدیریت شهری.16(3). 172-145.
ولی، عباس و روحی، مراد. (1399). میان نظم حاکم و گست دموکراتیک: تاملاتی بر آثار همه­ گیری کووید 19 بر روژهلات. سایت نقد اقتصاد سیاسی. 
References
Afrasiabi, K. (2003). The Environmental Movement in Iran: Perspective From below and above, Middle East Journal, Summer, 57 (3), 432-448.
Aghajanian, A. (1983). Ethnic inequality in Iran: an overview. International Journal of Middle East Studies. 15(2), 211-224.
 Alier, J. M. (2002). The Environmentalism of the Poor: A Study of Ecological Conflicts and Valuation. Edward Elgar.
Barca, S. (2012). On working-class environmentalism: a historical and transnational overview. 4(2). 61-80.
Buechler, S. M. (1995). New Social Movement Theories, The Sociological Quarterly, 36(3), 441-464.
Bullard, R. D. (1993). Anatomy of Environmental Racism and the Environmental Justice Movement.In Confronting Environmental Racism Voices from the Grassroots, edited by R. D. Bullard, 15–40. Boston: South End Press.
Cayuela, S. R. (2018). Subaltern Environmentalism in Can Sant Joan. In Through the Working Class, Ecology and Society Investigated Through the Lens of Labour, edited by S. Cristiano, 35–52.    
Casanova, P. G. (1965). Internal colonialism and national development. Studies in comparative international development, 1(4), 27-37.
Dawson, J. (1996). Eco-Nationalism: Anti-Nuclear Activism and National Identity in Russia, Lithuania, and Ukraine, Duke University Press.
Dawson, J. (2000). The two faces of environmental justice: Lessons from the eco‐nationalist phenomenon, Environmental Politics, 9:2, 22-60.
Egan, M. (2002). Subaltern Environmentalism in the United States: A Historiographic Review. Environment and History 8: 21–41.
Fadaee, S. (2011). Environmental Movement in Iran: Application of the New Social Movement Theory in The Non-European Context. Social Change. 41(1). 79-96.
Fogn, B. (2017). One Country, Two Nationalisms: Center-Periphery Relations between Mainland China and Hong Kong, 1997–2016. Modern China. 43(5). 1-37.
Hamilton, P. (2002). The Greening of Nationalism: Nationalising Nature in Europe’, Environmental Politics, 11(2).27–48. 
Hassaniyan, A. (2021). The environmentalism of the subalterns: a case study of environmental activism in Eastern Kurdistan/Rojhelat, Local Environment, 26(8). 930-947.
Hechter, M. (1975). Internal Colonialism the Celtic Fringe in British National Development. Routledge & Kegan Paul, London.
Louaim, El H. (2012). Retracing the concept of the subaltern from Gramsci to Spivak: Historical developments and new applications. African Journal of History and Culture. 4(1). 4-8.
 Malloy, T. (2009). Minority Environmentalism and Econationalism in the Baltics: Green Citizenship in the making? Journal of Baltic Studies, 40(3). 375-395.
Nash, R. F. N. ([1967] 2014). Wilderness and the American Mind. New Haven (CT): Yale University Press.
Williams, M. (1997). Peripheral nationalism in the European Union. 423–34 in Tony Spybey (ed.), Britain in Europe: An Introduction to Sociology. London: Routledge.
Wright, T. (1991). Center-Periphery Relations and Ethnic Conflict in Pakistan: Sindhis, Muhajirs, and Punjabis, Comparative Politics,  23 (3), 299-312.   
Yosefian, N. (2021). Recentralization in Peripheral Dependency Structure: Socioeconomic and Ethnic Dynamics of Free-Trade Zones in Iran. (PhD dissertation, California University.
 

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار