خوانش پسااستعماری حکایت حاجی‌مراد اثر صادق هدایت به روش واسازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

2 دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

موضوع مقاله حاضر خوانش پسااستعماری حکایت حاجی­ مراد اثر صداق هدایت است. مسأله این است که آیا بازنمایی روشنفکر بومی مانند صادق هدایت از جامعه ایرانی در خدمت روایت مسلط غرب قرار دارد یا می ­تواند سکوت فرودستان جامعه ایرانی را بشکند و صدای آن­ها باشد؟ برای پاسخ به این پرسش از مطالعات پسااستعماری، بویژه نظریه گایاتری اسپیواک، و روش واسازی استفاده می­ شود که توسط دیوید بوژه به هشت مرحلۀ جستجوی تقابل­های دوگانه، بازتفسیر سلسله­ مراتب، یافتن صداهای معترض، سویه دیگر روایت، نفی پی­رنگ، یافتن استثناء، ردیابی بین­ خطوط و سامان­دهی مجدد تنظیم شده است. نتیجه پژوهش نشان از وجود هشت تقابل دوگانه دارد که پس از کشف سلسله­ مراتب حاکم بر آن­ها می ­توان به وجود صداهای خاموش مردم عامی، کودکان، غریبه‌ها و فقرا از یک طرف و صدای معترض زنان از طرف دیگر پی برد. پی­رنگ حاکم بر حکایت هجو است که با تبدیل به رمانتیک می‌توان شاهد تصویرپردازی متفاوتی از روایت بود. استثناء و سویه دیگر روایت زن ­سالاری است و با حرکت در بین خط ­سیرهای حکایت به نقد نظام مردسالار جامعه ایرانی می­رسیم. بدین­ ترتیب، وقتی حکایت هدف سامان­دهی مجدد قرار می­ گیرد شاهد ساختار اجتماعی قانون­مدار و مبتنی بر حقوق متقابل زنان و مردان خواهیم بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A post-colonial reading of Hadji Murad's story by Sadeq Hedayat through deconstruction method

نویسندگان [English]

  • Hadi Noori 1
  • Mohammad Mobini Shurstani 2
1 Assistant Professor, Department of Social Sciences, University of Gilan, Rasht, Iran
2 . PhD student in cultural sociology, Faculty of Social Sciences, University of Guilan, Rasht, Iran.
چکیده [English]

The subject of this article is the post-colonial reading of Hadji Murad's story by Sadaq Hedayat. The issue is whether the representation of a native intellectual like Sadeq Hedayat of the Iranian society is in the service of the dominant narrative of the West or can he break the silence of the subalterns of the Iranian society and be their voice? To answer this question, post-colonial studies, especially Gayatri Spivak's theory, and the deconstruction method are used, which are divided by David Boje into eight stages of searching for double oppositions, reinterpreting hierarchies, finding protesting voices, the other side of the narrative, negation of the Plot, find exceptions, lines tracking, and reordering have been adjusted. The result of the research shows the existence of eight dual oppositions, after discovering the hierarchies governing them, one can realize the existence of the silent voices of the common people, children, strangers and the poor on one side and the protesting voices of women on the other side. The dominant Plot of the story is satire that by turning it into a romantic one, you can witness a different depiction of the narrative. Another exception and strain of the narrative is matriarchy, and by moving between the lines of the story, we come to criticize the patriarchal system of Iranian society. Therefore, when the story is the target of reorganization, we will witness a law-oriented social structure based on the mutual rights of men and women.

کلیدواژه‌ها [English]

  • post-colonialism
  • deconstruction
  • Hadji Murad
  • Sadegh Hedayat
  • women
احمدی، بابک (۱۳۸۶). ساختار و تأویل متن. تهران: نشر مرکز.
احمدی، جلال (1401). بازتاب شرایط اجتماعی در شعر نو کُردی (مورد مطالعه: اشعار جلال ملکشا). فصلنامه علمی جامعهشناسی فرهنگ و هنر، 4 (1)، 54-69.
ادگار، آندرو؛ سجویک، پیتر (۱۳۸۷). مفاهیم بنیادی نظریه فرهنگی. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر آگه.
اسپیواک، گایاتری چاکراورتی (۱۳۹۷). آیا فرودست می­تواند سخن بگوید. ترجمه ایوب کریمی، تهران: نشر فلات.
اشکرافت، بیل و دیگران (۱۳۹۳). فرهنگ اصطلاحات پسااستعماری. ترجمۀ حاجی‌علی سپهوند، تهران: انتشارات آریاتبار.
امیری، جهانگیر؛ امیری، ربیع؛ خدادادیان، ناهید (۱۴۰۱). واکاوی جلوه‌های فرودست گایاتری اسپیواک در رمان ریح‌الجنوب با مطالعۀ موردی زنان. لسان مبین، 13(48)، ۱-۲۰.
انصاری، منصور و درودی، مسعود (۱۳۹۳). مطالعات پسااستعماری، تلاش متن‌محور در جهت وارونه‌سازی چشم‌اندازها. جستارهای سیاسی معاصر، 5 (2)، ۱-۲۳.
برتنس، یوهانس (۱۳۹۱). مبانی نظریۀ ادبی. ترجمۀ محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی.
برسلر، چارلز (۱۳۸۶). درآمدی بر نظریه‌ها و روش نقد ادبی. ترجمه مصطفی عابدینی فرد، تهران: انتشارات نیلوفر.
بشردوست، مجتبی (۱۳۸۵). موج و زبان. تهران: انتشارات سروش.
بشیریه، حسین (۱۳۷۹). نظریه‌های فرهنگ در قرن بیستم. تهران: موسسه فرهنگی آینده پویان.
بوژه، دیوید. ام. (۱۳۸۷). تحلیل واسازی. ترجمه حسن محدثی، رسانه، 19(1)، ۹۹-۷۹.
بوژه، دیوید. ام. (۱۳۸۸). تحلیل روایت و پیشاروایت. ترجمه حسن محدثی، تهران: دفتر مطالعات و توسعه رسانه‌ها.
بوین، روی و رطانسی، علی (۱۳77). "پست­مدرنیسم و جامعه: نظریه و سیاست پست­مدرنیسم"، در پست­مدرنیته و پست مدرنیسم؛ تعاریف، نظریه‌ها و کاربست­ها. ترجمه حسینعلی نوذری، تهران: انتشارات نقش جهان.
پیترز، مایل ای و بوربولس، نیکلاس سی (1396). پساساختارگرایی و خوانش گفتمان‌ها. ترجمه رمضان برخورداری، تهران: گام نو.
پری، بنیتا (۱۳۸۸)، «نهادینه شدن مطالعات پسااستعماری»، ترجمه جلیل کریمی، در درباره مطالعات فرهنگی. ویراسته جمال محمدی، تهران: نشر چشمه.
تایسن، لیس (۱۳۸۷). نظریه‌های نقد ادبی معاصر. ترجمۀ مازیار حسین‌زاده و فاطمه حسینی، تهران: نگاه امروز.
تسلیمی، علی (۱۳۸۸). نقد ادبی، نظریه‌های ادبی و کاربرد آن‌ها در ادبیات. تهران: کتاب آمه.
تفرشی‌مطلق، لیلا (1389). مطالعات پسااستعماری در ادبیات مهاجرت. فصلنامه تخصصی علوم سیاسی، 10، 211-222.
جوان‌مولایی، مینو؛ یاوریان، رضا (۱۳۹۲). خوانش پسااستعماری از رمان مردم جولای اثر نادین گردیمر. نقد زبان و ادبیات خارجی،  ۱۰، ۱۰۲-۸۹.
حاجتی، سمیه؛ رضی، احمد (۱۳۹۵). خوانش پسااستعماری رمان جزیرۀ سرگردانی. متن‌پژوهی ادبی، 20 (68)، ۴۱-۶۵.
حیدری، فاطمه؛ البرزی‌اوانکی، رضا (۱۳۹6). خوانش پسااستعماری همسایه‌ها در پرتو نظرات اسپیواک. پژوهش ادبیات معاصر جهان، 22(2)، ۳۵۲-۳۳۷.
داد، سیما (۱۳۸۵). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
دریدا، ژاک (۱۳۸۱). مواضع. ترجمه پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.
دریدا، ژاک؛ رورتی، ریچارد و دیگران (۱۳۸۵). دیکانستراکشن و پراگماتیسم. ترجمۀ شیوا رویگریان، تهران: انتشارات گام نو.
دویچر، پنلوپه (۱۳۹۳). چگونه دریدا بخوانیم. ترجمۀ مهدی پارسا و سید محمدجواد سیدی، تهران: رخ‌داد نو.
درودی، مسعود؛ سید صدرالدین موسوی (1391). مطالعات پسااستعماری: عرصه‌ای برای علوم-انسانی بومی. فصلنامۀ روش‌شناسی علوم انسانی، 18(70)، 103- 132.
دهشیری، محمدرضا (۱۳۹۰). از شرق‌شناسی تا مطالعات پسااستعماری، با رویکردی میان­رشته‌ای در علوم انسانی. مطالعات میان­رشته‌ای در علوم انسانی، 3(4)، ۸۹- ۶۱.
سلدن، رامان؛ پیتر ویدوسون (۱۳۹۲). راهنمای نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر، تهران: انتشارات طرح نو.
سعید، ادوارد (۱۳۸۲). شرق‌شناسی. ترجمه لطفعلی خُنجی، تهران: امیرکبیر.
شاهمیری، آزاده؛ فرزان سجودی (۱۳۸۹). نظریه و نقد پسااستعماری. تهران: نشر علم.
شوم، راکا؛ هج، رادها (۱۳۸۳). رهیافت پسااستعماری به ارتباطات. ترجمه پیروز ایزدی، رسانه، 15(1)، ۹۵-۱۲۰.
فانون، فرانتس (۱۳۵۵). پوست سیاه، صورتک­های سفید. ترجمه محمد امین کاردان، تهران: خوارزمی.
کاپور، ایلان (۱۳۹۹). سیاست پسااستعماری و توسعه. ترجمه رشید احمدرش و مصطفی احمدزاده، تهران: اندیشه احسان.
کریمی، جلیل و دیگران (1399). بازنمایی هویت زن در ضرب‌المثل‌های لکی. فصلنامه علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2(4)، 65-88.
کریمی، جلیل (۱۳۸۶). مقدمه‌ای بر مطالعات پسااستعماری. فصلنامه زریبار، ۱۰ (11)، ۶۳ – 84.
گاندی، لیلا (۱۳۸۸). پسااستعمارگرایی. ترجمۀ مریم عالم­زاده و همایون کاکا سلطانی، تهران: پژوهشکدة مطالعات اجتماعی اجتماعی.
معینی علمداری، جهانگیر (۱۳۸۵). هویت و تأویل: در جست‌وجوی یک هویت پسااستعماری. مطالعات ملی، 7(25)، ۳۳-۵۱.
مک‌لین، ایان (1381). فرهنگ علوم سیاسی آکسفورد. ترجمه حمید احمدی. تهران: نشر میزان.
منتظرقائم، مهدی؛ غلامی، فرزاد (۱۳۹۱). نقد پسا استعماری روایت سریال قهوه تلخ از مدرنیته سیاسی ایرانی؛ با تأکید بر روش واسازی. مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 8(28)، ۱۲۱-۱۴۶.
مورتون، استفان (۱۳۹۲). گایاتری چاکراورتی اسپیواک. ترجمه نجمه قابلی، تهران: نشر بیدگل.
میلز، سارا (۱۳۹۲). گفتمان. ترجمه فتاح محمدی، زنجان: نشر هزاره سوم.
هدایت، صادق (۱400). زنده به گور. تهران: انتشارات نگاه.
یانگ، رابرت (۱۳۹۱). درآمدی اجمالی بر پسااستعمارگری. ترجمه فاطمه مدرسی و فرح قادری، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
References
 Castle, G. (2001). Postcolonial Discourses: An Anthology. UK: Blackwell.
Derrida, J. (1981). Semiology and grammatology. Positions, 15-36.
Derrida, J. (1990). ‘Some Statements and Truisms about Neo-Logisms, Newisms, Postisms, Parasitisms, and other Small Seismisms’, trans. Anne Tomiche, in The States of ‘Theory’: History, Art and Critical Discourse, ed. David Carroll, New York: Columbia University Press), pp. 63-95.
Derrida, J. (1991). ‘Letter to a Japanese Friend’, trans. David Wood and Andrew Benjamin, in A Derrida Reader: Between the Blinds, ed. Peggy Kamuf, London and New York: Harvester), pp. 270-6.
Derrida, J. (1995). Points: Interviews, 1974-1994. Stanford: Stanford University Press.
Loomba, A. (2000). Colonialism and Post Colonialism. London: Routledge Classic.
Martin, J. (1990). Deconstructing organizational taboos: The suppression of gender conflict in organization. Organization Science, 1 (4), 339-359.
Solomon, R. C.  (1983). In the spirit of Hegel. New York: Oxford University press.
Silverman, H. (1989). Derrida and deconstruction. Routledge.
Spivak, G. Ch. (1987). In Other Worlds. New York: Methen, Print.
Spivak, G. Ch. (1999). A Critique of Postcolonial Reason: Towards a History of the Vanishing Present. Cambridge: Harvard University Press, Print.