تحلیل نشانه شناختیِ گفتمانی سینمای سورئالیستی ایران؛ مورد مطالعه: فیلم های هامون و خانه ای روی آب

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه فرهنگ و رسانه، دانشگاه شهید محلاتی، قم، ایران.

2 دانشیار گروه مردم شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

3 دانشیار گروه مردم شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

سینما امروزه به مثابه اندیشه و کنشی اجتماعی در بستر تحولات جامعه مطالعه می شود. از جمله مکاتب فکری که با آغاز موج نوی سینما شکل گرفت و تاثیر بسزایی در سینمای ایران داشت جریان سورئالیسم است. این پژوهش با تحلیل نشانه شناختی گفتمانی دو فیلم هامون (داریوش مهرجویی) و خانه‌ای روی آب (بهمن فرمان آرا) سعی در کندوکاو و مداقه در جریان سورءالیسم و ارتباط آن با بسترهای اجتماعی جامعه ایران دارد. طبق روش نشانه شناختی گفتمانی، این آثار دارای شاخصه های سینمای سورئالیستی شامل عناصر ذیل است: رئالیسم سیاه، سیالیت دال های مرکزی، شگفتی، آشفتگی و ابهام، ناامیدی و عدم تصور آینده برای نسل های جامعه، نقد افراطی مذهب و قشر متدین جامعه. همچنین جبرگرایی مکانیکی، آزادی، زوال نسل ها، تلفیق سوژه و ابژه و بی تعهدی و خودخواهی و سرگردانی از جمله دال های پیرامونی جریان سورئالیستی سینمای ایران است که در این فیلم ها بازنمایی شده است. این اصول در نظام نشانه شناختی شش گانه تصویری، حرکتی، گفتاری، نوشتاری، آوایی و موسیقایی در تحلیل متن آثار و بررسی زمینه زمانی و مکانی و بینامتنیت نیز تبیین شده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Discursive semiotic analysis of the surrealist cinema of Iran (Case study: Hamon & A House Built on Water)

نویسندگان [English]

  • Abolhasan Hoseinzadeh 1
  • Ebrahim Fayyaz 2
  • ahmad naderi 3
1 Assistant professor of culture and media studies, Shahid Mahalati University, Qom, Iran
2 Associate professor of anthropology, faculty of social sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
3 Associate professor of anthropology, Faculty of social sciences, University of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Today cinema examine as thought and action in the context of societal changes. Surrealism is one of the schools of thought that was formed with the beginning of the new wave of cinema and had a significant impact on Iranian cinema. This research examines two films "Hamon" by Dariush Mehrjooi and "House on Water" by Bahman Farman Ara As the prominent films of the surrealist school and analyzes its discourse semiotics. According to the discourse semiotic method, these works have the characteristics of surrealist cinema, including the following elements: "Black realism" and "fluid rationality", which are the “central signs” of surrealist thought Surprise, confusion and ambiguity, despair and lack of imagination for the future generations of society, extreme criticism of religion and religious strata of society, mechanical determinism, freedom, decline of generations, integration of subject and object, non-commitment, selfishness and wandering are the “surrounding signs” that in These films have been represented. These principles have been explained in the six semiotic system (image, movement, speech, writing, phonetic and musical) in the analysis of the text of the works and examination of the temporal and spatial context and intertextuality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Surrealism
  • fall
  • pessimism
  • discourse
  • determinism
آقابزرگی­ زاده، شیوا؛ سهراب­ زاده، مهران و بابایی ­فرد، اسدالله (1401). بازنمایی پایگاه اجتماعی زن در سینمای عامه­ پسند ایران در دهه 70. فصلنامه جامعه ­شناسی فرهنگ و هنر، 4(4)، 24-47.
احمدی، بابک (1375)  از نشانه­ های تصویری تا متن، به ­سوی نشانه­ شناسی ارتباط دیداری. تهران: نشر مرکز.
اسماعیلی، رفیع­ الدین (1396). بررسی انتقادی جریان‌های فرهنگی سینمای پس از انقلاب اسلامی ایران. پایان ­نامه دکتری دانشگاه باقرالعلوم(ع).
ادگار، اندرو و سج ویک، پیتر (1387). مفاهیم بنیادی نظریه‌های فرهنگی. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: نشر آگه.
امیری، شهاب (1382). خانه کاغذی (خان ه ­ای روی آب). کد خبر 20121، قابل دسترسی در http://article.tebyan.net
آوینی، مرتضی (1393). آیینه جادو. تهران: واحه.
بوردول، دیوید (1387). مطالعات سینمایی امروز و فراز و نشیب ­های کلان­ نظریه: پست­تئوری. ترجمه مهدی نصراله­ زاده، در سینما 1، گردآوری و ویرایش مازیار اسلامی، ناشر فرهنگ صبا. 
 بوردول، دیوید و تامسون، کریستین (1388). هنر سینما. ترجمه فتاح محمدی، تهران: نشر مرکز.
بوند، شقایق (1394). تاثیر مکتب سورئالیسم در طراحی پوسترهای سینمایی در ایران بین سال های 1383 تا 1393. تهران: پایان ­نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شاهد.
بونوئل، لوئیس ( ۱۳۷۷).  شمعون صحرا، ترجمه پیام یزدانجو، تهران: انتشارات علم و زندگی.
بیات، حسین (1387). داستان­نویسی جریان سیال ذھن، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول.
پاکباز، رویین (۱۳۸۱). در جستجوی زبان نو. تهران: انتشارات نگاه.
پرهام، سیروس (1349). رئالیسم و ضدرئالیسم در ادبیات. تهران: آگاه.
ترنر، گریم (1395). سینما: کنش اجتماعی. ترجمه علی سیاح، تهران: دنیای اقتصاد.
توپچی، صبرینه (1388). بازخوانی رویکرد سورئالیسم در نقاشی نوگرای ایران. پایان­ نامه کارشناسی ارشد دانشگاه علم و فرهنگ.
ثروت، منصور (1395). آشنایی با مکتب­ های ادبی. تهران: انتشارات سخن.
جاروی، آی سی ( 1379 ). ارتباط کلی سینما با جامعه­ شناسی رسانه­ ها. ترجمه اعظم راودراد، فصلنامه سینمایی فارابی، 38.
جی. باتلر، جرمی (1388). تلویزیون؛ کاربرد و شیوه‌های نقد. ترجمه مهدی رحیمیان، تهران: دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران.
حسینی، سید مجید (1395). تن دال، تحول فرهنگ سیاسی در سینمای پرمخاطب ایران، 1357-1390. تهران: نشر از نو.
حسینی­رابری، شاهپور (1396). زیباشناختی سوررئالیسم، سینمای مدرن و پست ­مدرن. تهران: نشر نظری.
حیدری، غلام (1366). زمان در سینمای ایران. ماهنامه فیلم، 54.
داد، سیما (1383). فرهنگ اصطلاحات ادبی، تهران: مروارید.
راودراد، اعظم (1391). جامعه­ شناسی سینما و سینمای ایران. تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.
زادهوش، محمدرضا (1390). اصفهان، آشنایی با سبک­ های ادبی و مکتب­ های هنری. باشگاه ادبیات و کتابخانه مجازی. 
سلبی، کیت و کاودری، ران (1380). راهنمای بررسی تلویزیون. ترجمه: علی عامری مهابادی، تهران: انتشارات سروش.
سلطانی، سیدعلی‌اصغر (1391). قدرت، گفتمان و زبان. تهران: نشر نی.  
سلیمانی، محمد (1369). سکویی برای جهش. اطلاعات هفتگی، 2489.
شهبا، محمد و درخشنده، ابوالحسن (1398). ویژگی­ های سورئالیسم جدید در سینما؛ با نگاهی به آثار دیوید لینچ. پژوهشنامه فرهنگستان هنر، 2.
سیدحسینی، رضا (1395). مکتب­ های ادبی. تهران: انتشارات نگاه.
ضیمران، محمد (۱۳۸۲). درآمدی بر نشانه­ شناسی هنر. تهران: نشر قصه.
فراستی، مسعود (1369). روشنفکرم، پس هستم. مجله سوره، 1 (17 و 18).
فیاض، ابراهیم و بیچرانلو، عبدالله (1396). سینمای ملی ایران، رویکردی مردم ­شناختی- ارتباطی. تهران: نشر سوره مهر.
فیسک، جان (1380). فرهنگ تلویزیون. ترجمه مژگان برومند، ارغنون، 19.
کیسبی‌یر، الن (1386). درک فیلم. ترجمه بهمن طاهری، تهران: نشر چشمه.
عباسی، محمود و آمنه دهقانی (1395). سورئالیسم در رمان رود راوی ابوتراب خسروی. همایش بین­ المللی انجمن ترویج ادبیات و زبان فارسی، دانشگاه گیلان.
مجدی ­زاده، زهرا و حجازی، منصوره و بیچرانلو، عبدالله (1401) ظهور شبه­ فمینیسم نئولیبرال در صفحات اینستاگرامی زنان ایرانی. فصلنامه جامعه ­شناسی فرهنگ و هنر، 4(4)، 48-72.
مصاحبه با بهمن فرمان­ آرا (1396). هفته ­نامه چلچراغ. 22/1/96
میرصادقی، جمال و میرصادقی، میمنت. ( 1395). واژه ­نامه هنر داستان ­نویسی. تهران: نشر مهناز.
هواکو، جرج  ( 1361). جامعه­ شناسی سینما. ترجمه بهروز تورانی، تهران: نشر آیینه.
هیوارد، سوزان (1391 ). مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی. ترجمه فتاح محمدی؛ تهران: نشر هزاره سوم.
 
References
Richardson, M. (2006). Surrealism and Cinema. Berg Publication. ‏
Jørgensen, M. W., & Phillips, L. J. (2002). Discourse Analysis as Theory and Method. Sage Publication.‏