تحلیل معنایی نقوش ویژه سفالینه‌های هزاره‌های سوم تا چهارم ق.م. فرهنگ موسیان (با اتکاءِ بر جهان‌نگری و باورهای اجتماعی_فرهنگی مردمان پیش از تاریخ)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه پژوهش هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 پژوهشگر مطالعات هنر، دکترای پژوهش هنر، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

مستندات فرهنگی و هنری متعددی از بومیان فرهنگ موسیان، مردمانی که پیش از تاریخ در نقاطی از جنوب ایران قدیم زندگی می‌کرده‌اند، به جای مانده است. از این میان، نگاره‌های تصویرسازی شدة ویژه‌ای بر روی سفالینه‌ها از این فرهنگ کشف شده است که بسیار جلب توجه می‌کند. آنچه باعث می‌شود این نگاره‌ها شاخص به نظر آید نقوش تجریدیِ بر روی آن سفال‌نگاره‌ها با محوریت انسان است. ترسیم این نقوش تجریدی و خاص نمی‌تواند بی‌معنا و مفهوم بوده باشد. سوال اساسی در اینجا این است که نقوش تصویرسازی شده این نگاره‌ها چه معنا، مفاهیم و پیام‌های پنهانی را در خود مستتر داشته و منتقل می‌کنند؟ با این توجه مسأله اصلی پژوهش حاضر، دریافت معنای پنهان در این نگاره‌ها با توجه به عناصر تصویری کاربردی در آنهاست. هدف پژوهش حاضر ضمن مطالعه بخش مغفول مانده از هنرهای تجسمی در فرهنگ ایران پیش از تاریخ، اثبات هم-گنی این نگاره‌ها در یک رسته و با یک نام موسومی بر اساس دریافت معنای پنهان نگاره-ها از جهان‌نگری اعتقادی_اجتماعی و فراروایت شده در فرهنگ پیشاتاریخ است. این مهم با اتکاء به شناخت و شناساندن زیست اجتماعی_فرهنگی مردمان پیش از تاریخ و تعمیم آن به عناصر تصویری نگاره‌های فرهنگ موسیان محقق خواهد شد. بر این اساس روش پژوهش حاضر کیفی_تحلیلی بوده که داده‌های آن با رویکرد تاریخی و با کاربست ابزار کتابخانه‌ای مهیا شده است. با تحلیل و تأویل متقن، معنای پنهان سفال‌نگاره‌های پیشاتاریخ موسیان آشکار و نگاره‌ها با عنوان و رسته نگاره‌های نمادین_اعتقادی فرهنگِ پیشاتاریخ موسیان موسوم می‌شود. این گزاره اخیر از نتایج بنیادین پژوهش است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Semantic analysis of special motifs of pottery of 3rd to 4th millennium B.C. Musian culture (Relying on the worldview and social-cultural beliefs of prehistoric peoples)

نویسندگان [English]

  • Yaghoub Azhand 1
  • Shahrokh Amirian Doost 2
1 Professor of Art Research, Faculty of Visual Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Researcher of Art Studies, Ph.D. in Art Research, University of Tehran, tehran, Iran.
چکیده [English]

 There are many cultural and artistic documents of the natives of Musian culture, people who have lived in parts of the south of ancient Iran before history. Among these, special imaging images on pottery have been discovered from this culture which attracts a lot of attention. What makes these portraits seem to be indicators is the excerbated motifs on those Pottery with human focus. Drawing these experiential and specific motifs cannot be meaningless. The fundamental question here is what meaning, concepts and hidden messages do these images have and convey? Considering this main problem of this study, receiving hidden meaning in these images according to applied visual elements in them. The method of this study was qualitative-analytical and its data were prepared by historical approach and using library tools. The aim of this study was to study the neglected part of visual arts in prehistoric Iranian culture to prove the homogeneity of these figures in one order and with a name based on receiving the hidden meaning of the visual semantics from the belief-social and trans-narrative worldview in prehistoric culture. This important will be achieved by relying on the recognition and recognition of the social-cultural biology of prehistoric peoples and its generalization to the visual elements of the images of Musian culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • “Pre-historic Iranian paintings”
  • “mystical paintings ”
  • “Musian religious culture”
  • “rhythmic ritual movements”
آژند، یعقوب؛ آقایی، سیدناصر؛ امیریان­ دوست، شاهرخ (1398). تبارشناسی حرکات آیینی موزون با سماچه (فرایند تاریخی و خاستگاه اجتماعی ـ اعتقادی).  کیمیای هنر، 8 (32): 51-37.
اسپور، دنیس (1383). انگیزه آفرینندگی در سیر تاریخی هنرها. ‌ترجمه امیر جلال‌الدین اعلم، تهران: نیلوفر، دوستان.
 اسفندیاری، آذرمیدخت (1378). جایگاه فرهنگ چشمه­علی در فلات مرکزی. تهران: پژوهشکده باستان­شناسی.
افشار، آرزو (1388). درآمدی بر رقص و حرکت. تهران: افراز.
امیریان­ دوست، شاهرخ؛ آژند، یعقوب و آقایی، سیدناصر (1398). تصویرسازی حرکات موزون با سماچه در سفال­نگاری­های ایران پیش از تاریخ. رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی، 55 (2): 60-49.
امیریان­ دوست، شاهرخ؛ آژند، یعقوب و آقایی، سیدناصر (1399). خوانش نشانه ­گی و رموز تصاویر حرکات آیینی ـ حرکتی در نخستین سفال­ نگاری­های ایران. رهپویه هنر/ هنرهای تجسمی، 3 (4): 20-5.
امیریان­ دوست، شاهرخ و آقایی، سیدناصر (1402). تبارشناسی هنر نمایش در ایران )با اتکاء به خوانش تأویلی نگاره­های مصور. رهپویه هنرهای تجسمی، 6 (1): 16-5.
الیاده، میرچا (1376). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
باشلار، گاستون (1378). روانکاوی آتش. ترجمه جلال ستاری، تهران: طوس.
باقری، مهری (1385). دینهای ایران باستان. چ6، تهران: قطره.
بنی ­اردلان، اسماعیل و امیریان­ دوست، شاهرخ (1400). تصویرسازی آیینی_روایتی اسطورگی خدایان در نگاره­های پیش از تاریخ. هنر و تمدن شرق، (33): 54-43.
 بلنیسکی، آ. (1371). خراسان و ماوراءالنهر (آسیای میانه). ترجمه پرویز ورجاوند، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
برزین، پروین (2536ش.). مفاهیم نقوش بر سفال دوران پیش از تاریخ. هنر و مردم، (184): 109-103.
بریدوود، رابرت (1363). انسان­های پیش از تاریخ. ترجمه اسماعیل مینوفر، تهران: جیران.
بهار، مهرداد (1390). ادیان آسیایی. چ9، تهران: چشمه.
بهنام، عیسی (1351الف). نخستین جامعه‌های انسانی در سرزمین ایران. هنر و مردم، (116):  7-2.
_______ (1351ب). سیری در سرزمین ایران در 6000 سال پیش. هنر و مردم،  (118):  6-2.
بیضایی، بهرام (1379). نمایش در ایران، چ2، تهران: روشنگران و مطالعه زنان.
پیرنیا، حسن و دیگران (1392). تاریخ ایران. تهران: صدای معاصر.
جنسن، هـ . و. (1379). پژوهشی در هنرهای تجسمی از سپیدهدم تا تاریخ تا زمان تاریخ هنر. ترجمه پرویز مرزبان، چ3، تهران: علم فرهنگی.
دورانت، ویل (1340). تاریخ تمدّن کتاب دوّم. ترجمه احمد آرام، ج2، چ2، تهران: اقبال.
_______ (1343). تاریخ تمدّن کتاب اوّل مشرق زمین: گاهواره تمّدن. ‌ترجمه احمد آرام، ج1، چ2، تهران: اقبال.
ذکاء، یحیی. (1342). رقص در ایران پیش از تاریخ. موسیقی،  3 (80-79): 59-43.
_______ (2537ش.الف). تاریخ رقص در ایران. هنر و مردم،  16 (188): 12-2.
_______ (2537ش.ب). تاریخ رقص در ایران. هنر و مردم، تهران: وزارت فرهنگ و هنر، (190-189): 8-2.
راوندی، مرتضی (1357). تاریخ اجتماعی ایران. جلد اوّل: تاریخ اجتماعی ایران و کهن ترین ملل باستانی از آغاز تا اسلام، چ5، تهران: امیرکبیر.
حسینی، سیدمحمود؛ داودی، ابوالفضل؛ بهیان، شاپور و مرتضوی، سید رحمان (1402). تبیین و بررسی تصویر بهرام گور در نگاره­های شاهنامه بزرگ ایلخانی. جامعه ­شناسی فرهنگ و هنر، 5 (1): 89-76.
حیدری­ نژاد، فرزانه و حسین­ آبادی، زهرا (1399). ویژگی­های بصری و تحلیل نقوش ماهی روی سفال­ های قبل از اسلام در ایران. نگره، 15 (55): 137-121.
علیزاده، عباس (1382). الگوهای استقراری و فرهنگ های پیش از تاریخ شوشان. ترجمه پاپلی یزدی و گاراژیان، تهران: پژوهشکده باستان­شناسی.
طلایی، حسن (1387). عصر مفرغ ایران. چ2، تهران: سمت.
________ (1392). هشت هزار سال سفال ایران. چ2، تهران: ­سمت.
کامبخش‌فرد، سیف‌الله (1392). سفال و سفالگری در ایران: از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. چ5، تهران: ققنوس.
کزازی، جلال­الدین. (1376). رویا، اسطوره، راز. تهران: مرکز.
کوپر، جی. سی. (1392). فرهنگ نمادهای آئینی. ترجمه رقیه بهزادی، تهران: علمی.
گده و دلاشو م. لوفر (1364). زبان رمزی افسانه­ ها. ترجمه جلال ستاری، تهران: توس.
ساندرز، ن. ک. (1382). بهشت و دوزخ در اساطیر بین­ النهرین. ترجمه ابوالقاسم اسماعیل­پور، چ2، تهران: کاروان.
شاهرودی، فاطمه (1400). راهنمای نگارش طرح تحقیق در هنر. تهران: نیل آی و اندیشه احسان.
گارودی، روژه (1389). رقص زندگی، ترجمه افضل وثوقی، مشهد: چراغ دیده.
گیرشمن، رومن (1349). ایران از آغاز تا اسلام، ترجمه محمد معین، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
فریزر، جیمز (1980). شاخۀ زرین. نشر مک میلن، لندن.
نگهبان، عزت­ الله (1343). گزارش مقدّماتی حفریات مارلیک. تهران: دانشگاه تهران.
_________ (1352). مقدمه­ ای بر تمدّن و تاریخ ایلام، گروه آموزشی تاریخ. تهران: دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، (2): 158-191.
نوروزی ­طلب، علیرضا و عادلوند، پدیده (1393). مطالعه تطبیقی رقص شیوا و رقص سماع.  باغ نظر، 28(11): 24-15.
مجیدزاده، ‌یوسف. (1359). کهن‌­ترین بیان تصویری بر سفالی از تپه قبرستان. ‌کندوکاو، (1): 64-61.
__________ (1368). آغاز شهرنشینی در ایران. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
ملک‌پور، جمشید (1364): گزیده‌‌ای از تاریخ نمایش در جهان. تهران: کیهان.
میرزایی، روزبه و شاهرودی، فاطمه (1402). علل گسست فرهنگ شنیداری موسیقی از اصالت‌­های فرهنگی و هنری در ایران از دوره ناصری تا پهلوی اول. جامعه­ شناسی فرهنگ و هنر، 5 (2):17-1.
محمدی، جمال؛ دانشمهر، حسین و سبحانی، پرویز (1399). مصرف ایماژهای بدن در میان کاربران اینستاگرام در شهر سنندج. جامعه­ شناسی فرهنگ و هنر، (3): 115-141.
موسوی، سید محمود (1376). ملاحظاتی دربارۀ آغاز دوره تاریخی در ایران شمالی براساس یافته‌های باستان­شناسی. میراث فرهنگی، (12).
هولتن، اورلی (1364). مقدّمه بر تئاتر آینه طبیعت. ‌ترجمه محبوبه مهاجر، تهران: انتشارات صدا و سیمای جمهوری اسلامی‌ایران (سروش).
 
References
Childe, V. G., Wolf, A., Pledge, H. T., Perazich, G., Field, P. M., & Bernal, J. D. (1940). Man makes himself. Science and Society4(4).
Ravitch, D. (1987). Tot sociology: Or what happened to history in the grade schoolsThe American Scholar56(3), 343-354.
Dundes, A. (1984). Sacred narrative readings in the theory of myth, Berkeley: University of California Press. 
Frazer, J.G. (1974). The Golden bough a Study in magic and religion, New York, The Macmillan Company; London.
Kantor, H. J. (1974). Excavations at Chogha Mish. Ann Arbor: The Oriental Institute of the University of Chicago.
Hole, F. (1987). "Archaeology of the Village period". In The Archaeology of Western Iran, Edited by F. Hole, 29-79. Washington D. C: Smithsonia. 
Goutier, J. E. & G. Lampre (1905). Foulles de Moussian, Memories do la Delegation en Perse 8:59-149. 
Pollock, S. (1983). Style and Information: An Analysis of Susiana Ceramics, Journal of Anthropological Archaeology 2: 354-390. 
Ragozin, Z. R. (1923). Vedic India, London.
Ghirshman, R. (1938). Fouillies de Sialk, Pres de Kashan, Paris Geuthner. 
Tala’i, H. (1978). An Archaeological Survey of the Dimceh Region, A Brief Report. MS. On File, Susiana Archive, Department of Anthropology, Yale University. New Haven.
 _______ (1983). Stratigraphical Sequence and Architectural Remains at Ismailabad the Central Plateau of Iran AMI, Band 16,57-68. 
Pearman. S. C. (1936). "Psychology", Vol. I. The American Jornal of Psychology, vol 1. London: Macmillan. 
Vandiver, P. (1986). The Production Technology of Erthenware Ceramics 4900-200 B.C; in Excavations ot Tepe Yahya, Iran: 1967-1975, American School of Prehistoric Research.