معشوقِ غزلیات سعدی: هویت و دلالت‌های طبقاتیِ فاصله‌گزینی وی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی ، دانشکده زبان و ادبیات،دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده زبان و ادبیات، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

نوع تعامل عاشق و معشوق در ژانر غنایی در ادبیات فارسی از آغاز تا امروز شکل‌های متفاوت به خود گرفته است. یکی از این موارد، تعامل رایج عاشق و معشوق در غزل کلاسیک فارسی است که بسیار فاصله‌مند و به ظاهر نامتعارف می‌نمایاند، در حالیکه وضعیت و موقعیت سوژه‌ها نیازمند کشف مناسبات طبقاتی بوده؛ که به صورت ضمنی و پنهان در متن گسترانده شده است. تبیین این مسئله مستلزم دلالت‌یابی کنش‌ها و وضعیت کارگزاران متنی به مثابۀ سبک زندگی و فاصله‌گزینی هویتی-طبقاتی آنها ا‌ست. بر همین اساس ضمن تبیین وجوه فاصله‌گزینی عاشق و معشوق، دلایل فاصله-گزینی متفاوت آنها با تکیه بر آرای برخی از متفکران مطالعات فرهنگی، انسان‌شناسی فضا، جامعه‌شناسی بدن و با توجه بستر تاریخ اجتماعی-فرهنگی تولید متن، در غزل سعدی دلالت‌یابی و تفسیر شده است. نتیجه نشان می‌دهد که در غزل سعدی سبک زندگی معشوق را می‌توان در سه سطحِ تعلقات و دارایی، وضعیت-کنش بدنی و در نهایت کنش‌ها، در مقام نشانگان طبقاتی و فاصله‌گزینی فردی و اجتماعی وی طبقه‌بندی کرد. برآیند هر سه سطح، امتناعی مدرج است که به مثابۀ شکلی از بالا‌دست‌نمایی واقعی یا نمایشی از معشوق سر می‌زند: از شکل خفیف و نسبتاً ضمنی یعنی نمایش دارایی‌ها و اظهار ژست‌های‌خاص بدنی تا امتناع آشکار که برآمده از کنش‌های تدافعی-وجوهی از بی‌اعتنایی- است، شروع می‌شود تا شکل خشن و تهاجمی خود، ذیل انواع یغماگری تداوم می‌یابد. یغماگری که همسو با فرهنگ ترکانِ حاکم یا غلام و کنیز به مثابۀ مصداقی از منزلت و افتخار هویتی-طبقاتی و نشانۀ تن‌آسایی واقعی یا نمایشی، مفروض است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Beloved of Saadie's sonnets: The identity and class implications of his distance selection

نویسندگان [English]

  • Behnaz Hamedi 1
  • Parsa Yaghoobi Janbeh Saraei 2
1 PhD Student in Persian Language and Literature, Faculty of Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj. Iran.
2 Professor of Persian Language and Literature, Faculty of Language and Literature, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
چکیده [English]

In the Persian Lyrical genre, the relationship between the lover and beloved has varied into different forms from the beginning to now. This relationship seems too distant and unusual in classic Persian odes, while the situation of the subjects must be discovered in the concept of their social class, which is hidden in the context. Explaining this issue requires finding the implication of the textual agents’ actions and situations as the lifestyle and the separation of their identity and social classes. Based on this, in addition to explaining the aspects of spacing between the lover and beloved, the reasons for their spacing are interpreted, based on the opinions of some philosophers of cultural studies, anthropology of space, and sociology of the body, considering the social-cultural background of creating the text, in Saadi's ghazal. The result shows that in Saadi's ghazal, the beloved's lifestyle can be classified into three levels: belongings and possessions, state of physical activity, and actions, as her class and personal and social distance symptoms. All three levels are graded refusals, which appear as a form of natural or stilted superiority by beloved: starts from a mild and relatively implicit form, i.e. displaying assets and expressing specific body gestures or an apparent refusal that arises from defensive actions - forms of disregard- and continue in its violent and aggressive form under all kinds of spoliation. Spoliation in the Turk governors' culture or bondman and bondwoman is assumed as the example of identity and social class dignity and honor and a sign of natural or stilted convenience.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saadie's sonnets
  • Beloved's identity
  • Choice of distance
  • Class
  • Taste and consumption

مراجع

آرگایل، مایکل (1393). روان­شناسی پیام­ رسانی حرکات بدن. ترجمۀ مرجان فرجی، تهران: جوانۀ رشد.
اﺑﻦ­ﻣﻨﻈﻮر، ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻣﮑﺮم (1414ق). ﻟﺴﺎن اﻟﻌﺮب. ﺑﯿﺮوت: دار ﺻﺎدر.
احمدی، مهدی و احمد امین (1393). پوشش معشوق در غزلیات سعدی. پژوهش­های ادبی و بلاغی دانشگاه پیام نور، 2 (4): 86-73.
ادگار، اندرو (1398). «نظریۀ کنش»، در مفاهیم بنیادی مطالعات فرهنگی. اندرو ادگار و پیتر سجویک، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه، صص279-278.
اژُه، مارک (1387). نامکان‌ها: درآمدی بر انسان­شناسی سوپر مدرنیته. ترجمۀ فرهومنـد، تهـران: دفتـر پژوهشهای فرهنگی.
اسونسن، لارس (1397). فلسفۀ فشن. ترجمۀ آیدین رشیدی، تهران: مشکی.
اُلین رایت، اریک و دیگران (1395). رویکردهایی به تحلیل طبقاتی. ترجمۀ یوسف صفاری، تهران: لاهیتا.
بارکر،کریس (1391). مطالعات فرهنگی: نظریه و عملکرد. ترجمۀ مهدی فرجی و نفیسه حمیدی، تهران: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی.
باصری، سمیه و مریم کریمی (1398). پوشاک سنتی به نام قبا در جامعه ایران. فصلنامۀ انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، 15 (54): 290-257.
باکاک، رابرت (1381). مصرف. ترجمۀ خسرو صبری، تهران: شیرازه.
بودریار، ژان (1389). جامعۀ مصرفی: اسطوره­ ها و ساختارها. ترجمۀ پیروز ایزدی، تهران: ثالث.
بودریار، ژان (1393). نظام اشیاء. ترجمۀ پیروز ایزدی، تهران: ثالث.
بوردیو، پی­یر (1396). تمایز. ترجمۀ حسن چاوشیان، تهران: ثالث.
بوی، فیونا (1394). مقدمه­ای بر انسان­شناسی دین. ترجمۀ مهرداد عربستانی، تهران: افکار.
پاترسون، مارک (1398). مصرف و زندگی روزمره. ترجمۀ جمال محمدی و نرگس ایمانی­مرنی، تهران: نشر نی.
پورنامداریان، تقی (1380 ). در سایۀ آفتاب: شعر فارسی و ساخت­شکنی در شعر مولوی. تهران: سخن.
جنکینز، ریچارد (1394). هویت اجتماعی. ترجمۀ تورج یاراحمدی، تهران: پردیس دانش.
خالقی­مطلق، جلال (1372) .گل رنج­های کهن. تهران: مرکز.
حمیدیان، سعید و زهرا آقابابایی (1387). بررسی نشانه­ های نامتعارف زیبایی در ادب فارسی. فصلنامۀ زبان و ادب، دانشکده زبان و ادبیات خارجی دانشگاه علامه طباطبایی، 12 (37)، 81-49.
دُزی، راینهارت پیتر. ان (1345). فرهنگ البسۀ مسلمانان. ترجمۀ حسینعلی هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
دهقانی، علی و فاطمه علیمحمدی (1392). جمال شاهد در غزل سعدی، تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی. دانشگاه آزاد واحد جنوب تهران، 5 (15)، 136-111.
رایش­هُلف، یوزف ه. (1398). پیدایش انسان. ترجمۀ سلامت رنجبر، تهران: آگه.
رو، دومینینک (1395). بازنگری ایده ­های در مورد بدن: مکان واقعی، مکان آرمانی، مکان دیگر در خالکوبی، تحقیق در رفتار مصرف ­کننده: تئوری فرهنگ مصرف ­کننده. گردآورندگان راسل بلک و دیگران، ترجمۀ کامبیز حیدرزاده و مرجان میهمنی، تهران: علم، صص 141-107.
زیمل، گئورگ (1395). گزیدۀ مقالات، با مقدمۀ زیگفرید کراکاور. ترجمۀ شاپور بهیان، تهران: دنیای اقتصاد.
ژیلنیتس، آندژی (1393). فضا و نظریه اجتماعی. ترجمۀ محمود شورچه، تهران: مدیران امروز.
سعدی، مصلح‌ بن عبدالله (1376). کلیات. تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر.
شلینگ، کریس (1400). بدن و نظریۀ اجتماعی. ترجمۀ حسن شهرکی، تهران: انسان­شناسی.
شمیسا، سیروس (1381). شاهدبازی در ادبیات فارسی. تهران: فردوس.
فیستر، مانفرد (1387). نظریه و تحلیل درام. ترجمۀ مهدی نصرزاده. تهران: مینوی خرد.
کاریکان، پیتر (1396). جامعه ­شناسی مصرف. ترجمۀ سعید صدرالاشرافی، تهران: گل آذین.
کرون، پاتریشیا (1395). جامعه­ های ماقبل صنعتی: کالبد شکافی جهان پیشامدرن. ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: ماهی.
گافمن، اروینگ (1391). نمود خود در زندگی روزمره. ترجمۀ مسعود کیانپور. تهران: مرکز.
گرنفل، مایکل (1393). مفاهیم کلیدی پی­یر بوردیو. ترجمۀ محمدمهدی لبیبی، تهران: افکار.
لاوسون، برایان (1391). زبان فضا. ترجمۀ علیرضا عینی ­فر و فواد کریمیان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لچت، جان (1383). پنجاه متفکر بزرگ: از ساختارگرایی تا پسامدرنیته. ترجمۀ محسن حکیمی، تهران: خجسته.
لوبرتون، داوید (1392). جامعه ­شناسی بدن. ترجمۀ ناصر فکوهی، تهران: نشرثالث.
محسنی­هجنی، فریده (1391). سعدی و ابعاد عشق در زندگی انسانی. تحقیقات تمثیلی در زبان و ادبیات فارسی. 4 (11)، 19-1.
مک­لوهان، هربرت مارشال (1377). برای درک رسانه­ ها، ترجمۀ سعید آذری. تهران: مرکز تحقیقات، مطالعات و سنجش برنامه­ای صدا و سیما.
معین، محمد (1382). فرهنگ معین. تهران: زرین.
مؤیدحکمت، ناهید (1395). سرمایۀ فرهنگی: درآمدی بر رویکرد نظری و روش ­شناسی بوردیو. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مولکو، سامی (1390). زبان تن: راهنمای تعبیر اشاره ها و حرکات بدن. ترجمۀ امید نوری­خواجوی، تهران: ترفند.
وبلن، تورستین (1383). نظریه طبقۀ تن آسا. ترجمۀ فرهنگ ارشاد، تهران: نشر نی.
وودوارد، یان (1397). فهم فرهنگ مادی. ترجمۀ شایسته مدنی­لواسانی، تهران: لوگوس.
ویلسون، الیزابت (1394). مُد و مدرنیته. ترجمۀ ناصرالدین غراب، تهران: علمی و فرهنگی.
هال، ادوارد. تی (1376). بعد پنهان. ترجمۀ منوچهر طبیبیان، تهران: دانشگاه تهران.
یعقوبی ­جنبه‌سرایی، پارسا؛ ابطحی، زهرا (1392). سطوح تعلیق و تثبیت معنای نظربازی در نگاه عارفانه غزل سعدی. ادب پژوهی، 26، 9- 24.
یعقوبی­ جنبه‌سرایی، پارسا و آی­ناز بردی­پور (1397). بازنمایی طبقات عرفا درتذکره­الاولیاء: ریاضت به مثابه سلیقه و مصرف. دوفصلنامۀ کهن­نامۀ پارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 9 (2)، 195-165.
یعقوبی جنبه سرایی، پارسا و بردی پور، آی ناز،(1401). سنخ شناسی مفهوم هویت - طبقه در سنت تذکره نویسی عرفانی (طبقات الصوفیه و تذکره الاولیاء). فصلنامه جامعه­شناسی فرهنگ و هنر، 4 (4)، 187-174.
جامعه شناسی فرهنگ و هنر
دوره 6، شماره 1 - شماره پیاپی 19
فروردین 1403
صفحه 129-149

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار