نسبت فرم و هندسه تزییناتِ آجریِ جداره‌های حیاط اندرونیِ خانه‌های نیمه دومِ حکومتِ قاجار در تبریز با وضعیت معیشتی مالکین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد، گروه معماری، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشگاه هنراسلامی، تبریز، ایران

3 دانشجوی دکتری، گروه معماری، دانشگاه هنر اصفهان، اصفهان، ایران.

چکیده

شرایط اقتصادی در هر دوره تاریخی، یکی از عوامل تاثیرگذار بر نظام معماری و شهرسازی بوده و تزیینات به عنوان جزیی از معماری از این قاعده مستثنی نیستند. هدف این پژوهش که با روش تفسیر تاریخی به انجام رسیده بررسی تاثیر وضعیت معیشتی مالکین بر تزیینات آجری حیاط اندرونی خانه‌های قاجاری تبریز است. برای دستیابی به این هدف تلاش شد به سوالی با این مضمون پاسخ داده شود که چه نسبتی بین فرم و هندسه تزیینات آجرکاری با سطح اقتصادی زندگی مردم برقرار است؟ با تقسیم خانه‌ها به دو طیف مربوط به قشر مرفه و عادی، با مشاهدات میدانی به بررسی تزیینات آجری - نمای حیاط‌های اندرونی آن‌ها از دو منظر فرم اجرا و هندسه کلی پرداخته شده و سپس نسبت بین این تزیینات با سطح معیشتی مالکان بررسی شد. طبق یافته‌های پژوهش از منظر فرم اجرا، الگوهای تکرارشونده جزو الگوهای مشترک بین هردو قشر بوده است. الگوهای گسترش‌یافته تنها مختص قشر مرفه جامعه آماری بوده و الگوهای واحد و الگوهای چندتایی نیز غالباً در خانه‌های قشر مرفه به‌کار رفته‌است. از بعد فرم هندسی نیز چند الگوی هندسی مشخص مابین هر دو قشر مشترک بوده و برخی الگوها هم مشخصاً به یک قشر خاص تعلق داشته است. در نهایت این نتیجه کلی حاصل شد که تمایزاتی بین الگوهای تزییناتی دو قشر وجود دارد که هیچ یک از نمونه ها به سمت خلق الگوهای غیر‌معمول و استفاده افراطی از آن‌ها گام برنداشته و به نحوی نیست که اقشار مختلف جامعه را از هم جدا کند و نمایانگر شکاف طبقاتی میان آنها باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The ratio of the form and geometry of the brick decorations of the interior courtyard walls of the houses of the second half of the Qajar rule in Tabriz with the livelihood status of the owners

نویسندگان [English]

  • Azita Belali Oskui 1
  • Afsaneh Esfanjani 2
  • Yahya Jamali 3
1 Professor of Architecture, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran (Corresponding author)
2 M.A. student of Islamic Architecture, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
3 Ph.D. Student of architecture, Art University of Isfahan, Isfahan, Iran
چکیده [English]

The purpose of this research, which was carried out with interpretive-historical method, is to investigate the effect of the owners' living conditions on the brick decorations of the interior courtyards of Qajar houses in Tabriz. To achieve this goal, an attempt was made to answer a question with this theme: What is the relationship between the form and geometry of brickwork decorations and the economic level of people's lives? By dividing the houses into two spectrums related to the affluent and normal strata, with field observations, the brick decorations - the view of their inner courtyards were investigated from the two perspectives of execution form and general geometry, and then the ratio between these decorations and the livelihood level of the owners was investigated. According to the findings of the research, from the point of view of the implementation form; Repetitive patterns have been among the common patterns between both strata. Expanded patterns are only specific to the affluent stratum of the statistical society, and single patterns and multiple patterns are also often used in the houses of the affluent stratum. from the dimension of geometric form; Also, some specific geometric patterns are common between both layers and some patterns clearly belong to a specific layer.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Architectural decorations
  • brickwork
  • Qajar houses
  • living standards

مراجع

احمدی، معصومه؛ کاظمی، عباس؛ ریاضی، ابوالحسن (1401). پیامدهای ساخت مال‌ها و مراکز خرید در تهران. جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 4(2)، 199-174.
 اسلامی، علی (1398). طراحی باغ آجر تبریز با الهام از هنر آجرکاری جداره ­های تاریخی دوره پهلوی اول تبریز. رساله کارشناسی ارشد معماری، تبریز: موسسه آموزش عالی سراج.
 اسمعیلی سنگری، حسین؛ عمرانی، بهروز (1393). تاریخ و معماری خانه‌های تبریز قدیم. تبریز: نشر فروزش.
 انصاری، مجتبی (1381). تزیین در معماری و هنر ایران (دوره اسلامی با تاکید بر مساجد). مدرس هنر، 1(1)، 47-59.
 بلالی اسکویی، آزیتا؛ حجازی، تینا (1398). بررسی تزیینات تالارهای خانه ­های قاجاری تبریز. پژوهش در هنر و علوم انسانی، 5(8)،51-58.
 پوپ، آرتور اپهام (1388). معماری ایرانی. ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران: نشر اختران.
 پوپ، آرتور ابهام (1373). معماری ایران. ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران: میراث فرهنگی.
 حاتم، غلامعلی (1379). معماری اسلامی ایران در دوره سلجوقی. تهران: انتشارات جهاد دانشگاهی.
 حائری مازندرانی، محمدرضا (1388). خانه، فرهنگ، طبیعت. تهران: انتشارات مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
 خلیلی‌پور، اکرم؛ طاووسی، محمود (1391). بررسی تزیینات وابسته به معماری در عمارت عالی قاپو. نقش مایه، 5(11)، 13-20.
 ذوالفقارزاده، حسن؛ حصاری، پدرام (1393). نظریه بوم­ شناسانه به معماری زیستگاه‌ها. فصلنامه مسکن و محیط روستا، 1(145)، 29-44.
 رنه دالمانی، هانری (1378). از خراسان تا بختیاری، جلد دوم. ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران: فرهنگ نشر نو.
 زرگرزاده دزفولی، مجتبی؛ لاری بقال، سیدکیانوش؛ سالاری­نسب، نجمه؛ بابایی­مراد، مهناز (1394). خوون چینی، تکامل و تناسب ابعاد آجر در نماسازی‌های آثار معماری دزفول. فصلنامه مطالعات معماری ایران، 1(9)، 47-65.
 زمانی، الهام؛ حسینی، سید بهشید؛ ذبیحی، حسین (1400). اقتصاد و معماری: تاثیر اوضاع اقتصادی ایران دوره قاجار بر الگوهای معماری و شهرسازی. فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، 1(42)، 188-202.
 زمرشیدی، حسین؛ صادقی حبیب­آباد، علی (1397). آجر و هنر آجر کاری از دوران باستان تا امروز. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، 9(33)، 5-17.
 شمیم، علی اصغر (1379). ایران در دوره‌ی سلطنت قاجار قرن سیزدهم و نیمه‌ی اول قرن چهاردهم. تهران: زریاب.
 قوچانی، عبدالله (1364). خط کوفی معقلی در مساجد باستانی اصفهان، تهران: بنیاد اندیشه اسلامی.
کفشچیان مقدم، اصغر؛ منصوری، امیر؛ شمسی‌زاده ملکی، روح­الله (1399). بررسی تزیینات معماری سنتی ایران از منظر دیوارنگاری. هنرهای زیبا -هنرهای تجسمی، 18(3)، 57-64.
کیانی، محمد یوسف (1376). تزیینات وابسته به معماری ایران دوره اسلامی. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
کیانی، مصطفی (1392). جایگاه هنر آجرکاری تزئینی در معماری دوره پهلوی اول. هنرهای زیبا معماری و شهرسازی، 18(1)، 15-28.
ماهرالنقش، محمود (1381). میراث آجرکاری ایران. تهران: سروش .
محبی­گرمی، هومن؛ فرمهینی فراهانی، رضا؛ غیائی، محمدمهدی (1400). تبیین نشانه ­شناسی و راهکارهای نظریه معناشناسی فردیناند دوسوسور در خانه­ های تاریخی دوره قاجار در شهرهای اردبیل، تبریز و ارومیه. فصلنامه مطالعات هنر اسلامی، 1(14)، 406-416.
محمدی، رضا؛ رجبی، محمدعلی (1389). بررسی کتیبه ­های سردر ورودی منارل تهران از دوره قاجار تاکنون. نگره، 5(15)، 19-27.
مکی­ نژاد، مهدی (1388). تاریخ هنر ایران در دوره اسلامی تزئینات معماری. تهران: سمت.
میسمی، فاطمه؛ قاسمی­ سیچانی، مریم؛ افشاری، محسن؛ میرمجربیان، فرزاد؛ نورائی، مرتضی (1399). بازخوانی شاخصه‌های منزلت اجتماعی مالکان در خانه‌های قاجاری (نمونه موردی: اصفهان- محله حکیم). پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران، 9(2)، 177-196.
 وزارت میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی (1354). سند ثبتی خانه مشروطه، تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––  (1375). سند ثبتی خانه امیرنظام گروسی. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––  (1376). سند ثبتی خانه سلماسی. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
–––––– (1376). سند ثبتی خانه قدکی. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
–––––– (1377). سند ثبتی خانه حریری. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
–––––– (1378). سند ثبتی خانه صحتی. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
–––––– (1378). سند ثبتی خانه حیدرزاده. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1379). سند ثبتی خانه شربت اوغلی. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1379). سند ثبتی خانه سرخه‌ای. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی
––––––– (1381). سند ثبتی خانه رحیمی. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1381). سند ثبتی خانه علوی. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1382). سند ثبتی خانه حسین‌زاده یاشار. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1382). سند ثبتی خانه نیکدل. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1382). سند ثبتی خانه صلح‌جو. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1382). سند ثبتی خانه سیلاب. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1382). سند ثبتی خانه حاج شیخ. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1382). سند ثبتی خانه مسیو. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
 ––––– (1383). سند ثبتی خانه امیرکبیر. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
–––––– (1383). سند ثبتی خانه حمیدزاده‌رضوی. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
––––––– (1383). سند ثبتی خانه کوچه‌مشکیان. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
–––––– (1383). سند ثبتی خانه نعمت‌زاده. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
–––––– (1384). سند ثبتی خانه شربت‌زاده. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
–––––– (1393). سند ثبتی خانه سرکاراتی. تبریز: سازمان میراث فرهنگی آذربایجان شرقی.
 یوسفی، رسول؛ زارع­ خلیلی، فتح ­الله؛ مقنی‌پور، مجیدرضا؛ غروی منجیلی، فریبا (1401). تاثیر طبقه و سرمایه‌های اجتماعی و فرهنگی بر سلایق هنری (مورد مطالعه: شهر شیراز، سال 1398). جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 4(1)، 146-127.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار