زیبایی شناسی انتقادی جلوه های صنعت فرهنگ در متون ادبی (مطالعه موردی: اشعارِ سیمین بهبهانی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

2 استاد، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

3 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران

4 دانشیار، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

10.22034/scart.2023.139865.1378

چکیده

از اصول زیبایی‌شناسی انتقادی مکتب فرانکفورت، توجه به آثار منفی صنعتِ فرهنگ است. از نظر فرانکفورتی‌ها، صنعت فرهنگ موجب حذف خلاقیت و فردگرایی از طریق همسان‌سازی افراد می‌شود. در این فرایند همسان‌سازی، فرد در دست نظام سرمایه‌داری چون شیء‌ای می‌گردد که توان کنشگری اجتماعی و سیاسی خود را از دست می‌دهد. در پژوهش حاضر اسنادی که با رویکرد توصیفی-تحلیلی بررسی شده است، سروده‌های سیمین بهبهانی از منظر زیبایی‌شناسی انتقادی است که ضمن نشان‌دادن جلوه‌های صنعت فرهنگ در اشعار این شاعر، نگرش وی به این پدیده، در دو ساحت محتوا و فرم بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که سیمین بهبهانی، در اشعارش ضمن روایت زندگی تیپهای اجتماعی مثل رقاصه، روسپی، کارمند و مرد ثروتمند، جلوه‌هایی از صنعت فرهنگ نظیر صنعت زیبایی و صنعت سرگرمی را به تصویر و نقد کشیده و شیءوارگی را نیز به عنوان پیامد صنعت فرهنگ، به‌صورت شیءوارگی جنسی و شیءوارگی اداری، بازنمایی کرده است. در ساحت فرم، بهبهانی ابتدا با پیروی از سنت ادبی، مقلد است؛ اما مشخصاً با آوردن مانیفستی در کتاب «خطی ز سرعت و از آتش» و کاربرد وزن‌های بی‌سابقه و کم‌سابقه در شعر فارسی، هنر خود را از بند تقلید رهانیده و به حیطۀ هنر خلّاق وارد شده است. از این نظر می‌توان گفت شعر او، شعری اصیل و همنوا با هنر والای مدنظر مکتب فرانکفورت است. در واقع وی از این طریق، با نفی وضع موجود و کیفرخواست علیه نظم مستقر، به نقد پیامدهای صنعت فرهنگ پرداخته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Critical aesthetics of manifestations of culture industry in literary texts (Case study: Simin Behbahani's poems)

نویسندگان [English]

  • Kobra Moosavi Ghahfarokhi 1
  • Jahangir Safari 2
  • Ebrahim Zaheri 3
  • Hamid Rezaie 4
1 PHD student of Persian language and literature, Faculty of Literature and Humaninties, Shahrekord University, Shahrekord, Iran
2 Professor, Department of Persian Language and Literature, ,Faculty of Literature and Humanities , Shahrekord University, Shahrekord, Iran
3 Associate professor, Department of Persian Language and Literature, Faculty of Literature and Humanities, Shahrekord University, Shahrekord, Iran
4 Associate professor, Department of Persian Language and Litrature, Payamnoor University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Paying attention to the negative effects of the culture industry is among the principles of critical aesthetics of Frankfurt School. Culture industry eliminates one's creativity and individualism through their assimilation. In this documentary research that was conducted using a descriptive-analytical approach, the first five books of Simin Behbahani, including Jay-e Pa (Footprints), Chelcheraq (Chandelier), Mar Mar (Marble), Rastakhiz (Resurrection), and Khatee ze Sorat va az Atash (A Trajectory of Speed and Fire), were analyzed from the critical aesthetics perspective. The results of this research showed that besides depicting the life narration of the persons such as the dancer, the prostitute, the employee, and the rich man as some manifestations of the culture industry like beauty industry and entertainment industry in her poems, Simin Behbahani has represented reification as the consequence of the culture industry in the form of gender reification and administrative reification. Regarding the form area, Behbahani is, at first, an imitator by following the literary tradition, but she has liberated her art from imitation and entered the creative art area by bringing a manifesto in Khatee ze Sorat va az Atash manuscript and using the unprecedented and rare weights in Persian poetry. It can be said that her poem is an authentic one and complies with the principles of Frankfurt School. This way, Behbahani has, in fact, criticized the consequences of the culture industry by negating the status quo and presenting an indictment against the established rhyme.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Critical aesthetics
  • culture industry
  • reification
  • content
  • form

مراجع

آبراهامیان، یرواند (1389). تاریخ ایران مدرن. ترجمه محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
آدورنو، تئودور و هورکهایمر، ماکس (1389). دیالکتیک روشنگری: قطعات فلسفی. ترجمه‌: مراد فرهادپور و امید مهرگان، تهران: گام نو.
ـــــــــــــــــــــ (1380). صنعت فرهنگ‌‌سازی؛ روشنگری به­ مثابه فریب توده‌‌ای. ترجمه مراد فرهادپور. ارغنون. 18، 35-83.
احمدی، بابک (1373). مدرنیته و اندیشۀ انتقادی. تهران: نشر مرکز.
ــــــــــــــ (1392). خاطرات ظلمت: دربارۀ سه اندیش‌‌گر مکتب فرانکفورت. تهران: نشر مرکز.
اسلامبولچیان، علی (1397). «ظهور و بروز مَهوَشیسم بر بستر صنعت سینمای ایران». سینماپرس. 27/10/1397. http: //www.cinemapress.ir
اطلاعات بانوان (1351). «در سرزمینی که سکس مرزی ندارد». اطلاعات بانوان، 794، 5.
باتومور، تام (1398). مکتب فرانکفورت. ترجمه‌: حسینعلی نوذری، تهران: نشر نی.
بلوخ، ارنست؛ لوکاچ، گئورک؛ برشت، برتولت؛ بنیامین، والتر و آدورنو، تئودور (1391). زیبایی‌‌شناسی و سیاست؛ گفتارهایی دربارۀ زیبایی‌‌شناسی انتقادی. ترجمه حسن مرتضوی. تهران: نشر ژرف.
بنیامین، والتر؛ آدورنو، تئودور و مارکوزه، هربرت (1384). زیبایی‌‌شناسی انتقادی. ترجمه‌‌ امید مهرگان، تهران: گام نو.
بهبهانی، سیمین (1378). یاد بعضی نفرات. تهران: البرز.
بهبهانی، سیمین (1392). گزینۀ اشعار؛ ویرایش جدید با اضافات. تهران: مروارید.
بهبهانی، سیمین (1399). مجموعۀ اشعار. تهران: نگاه.
تارنس، جان و دیگران (1397). مارکسیسم غربی و مکتب فرانکفورت؛ با آثاری دربارۀ بنیامین، هابرماس، مارکوزه، بلوخ، لوکاچ، گرامشی، هورکهایمر، آدورنو. ترجمه رضا نجف‌‌زاده. تهران: قصیده‌‌سرا.
جلالی، محمدامیر (1396). نگاهی توصیفی-تحلیلی به عروض و قافیۀ شعر پارسی. تهران: انتشارات علمی.
حسینی، مرضیه (1400). سامان بدن و شکل‌‌گیری مشاغل زنانه در عصر رضاشاه (بر اساس گزارش مطبوعات یومیه). تاریخ ایران، 14 (2): ۱۵۵- ۱۷۷.
خبر آنلاین (1401). نگاهی به سبک زندگی کارمندی از 100 سال پیش تا کنون. 1/6/1401. http: //www.khabaronline.
دستغیب، عبدالعلی (1385). پری کوچک دریا: نقد و تحلیل شعر فروغ فرخ‌‌زاد. تهران: آمیتیس.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1390). با چراغ و آینه: در جستجوی ریشه‌‌های تحول در شعر معاصر ایران. تهران: سخن.
صالحی امیری، سیدرضا (1386). نظریه‌‌ها و مفاهیم نقد فرهنگی. تهران: ققنوس.
قره، رایحه و باستانی، سوسن (1401). بررسی جامعه ­شناختی مفهوم بدنمندی زنان در مطبوعات دورۀ پهلوی دوم؛ مطالعه موردی نشریۀ «بیداری ما». فصلنامۀ تحقیقات فرهنگی ایران، ۱۵(۴)، 61-88.
کبیری، افشار و شافعی، ئه‌‌سرین (1402). بازنمایی سوژۀ زن در سینمای نمایش خانگی (مطالعۀ موردی سریال مانکن). جامعه‌‌شناسی فرهنگ و هنر، 5 (2)، 54-36.
کوسه، ابو و استفان، آبه (1385). واژگان مکتب فرانکفورت. ترجمه افشین جهاندیده، تهران: نشر نی.
لوونتال، لئو (1396). رویکرد انتقادی در جامعه‌‌شناسی ادبیات. ترجمه محمدرضا شادرو، تهران: نشر نی.
مارکوزه، هربرت (1350). انسان تک‌‌ساحتی. ترجمه محسن مؤیدی، تهران: امیرکبیر.
مصلح، علی‌‌اصغر و گُل‌‌یار، لیلا (1388). نظریۀ انتقادی فرانکفورت و نقد فرهنگ جدید. مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، 52 (214)، 135-148.
محمدی، جمال و جوادزادۀ اقدم، شفیع (1400). فرهنگ مصرفی و تخریب طبیعت: رویکرد انجمن‌‌های زیست‌‌محیطی به بحران زیست‌‌بوم (مطالعۀ موردی: انجمن سبز چیا، مریوان). جامعه‌‌شناسی فرهنگ و هنر، 3 (2)، 148-123.
نوذری، حسینعلی (1400). نظریۀ انتقادی مکتب فرانکفورت در علوم اجتماعی و انسانی. تهران: نشر آگه.
هاشمیان، لیلا و پیرحیاتی، زهرا (1394). «بررسی آثار سیمین بهبهانی از دیدگاه نظریۀ شیء‌وارگی لوکاچ». اولین همایش ملی علمی پژوهشی روان‌‌شناسی، علوم تربیتی و آسیب‌‌شناسی جامعه. کرمان.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار