تفسیر اسطوره‌شناسانه ادوات و نگاره‌های آیینی_حماسی ایران پیشاتاریخ بر اساس نظریه کارکرد آیین_اسطوره‌ جوزف کمبل

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار، گروه هنر، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران

2 پژوهشگر مطالعات هنر، دکترای پژوهش هنر، دانشگاه تهران، تهران، ایران (نویسندۀ مسئول).

10.22034/scart.2024.140315.1432

چکیده

از فرهنگ پیشاتاریخی ایران قدیم ـ ایران پیش از شکل‌گیری امپراتوری هخامنشیان ـ ادوات منقوش بسیاری باقی مانده است. اینگونه به‌نظر می‌رسد که بخشی از آن ادوات و نقوش با کارکرد آیین و مناسک فرهنگی_اسطوره‌ای پیشاتاریخ در ‌ارتباط باشد. در این میان نگاره‌های تصویرسازی شده‌ای از نقوش انسانی با شمایل، وضعیت، موقعیت و‌ در حال انجام حرکات و اعمال خاص آیینی و حماسی چشم‌گیر است. ارتباط‌جویی نظام کارکردگرای اسطوره‌ای با تصاویر منقوش بر روی آن ادوات و نگاره‌ها مسئلة بنیادین این مقاله خواهد بود. پرسش اساسی در این زمینه این است که کیفیت ارتباط ادوات منقوش و نگاره‌های مزبور با نظام آیین_اسطوره، در دریافت و انتقال معانی آشکار(صریح) و نهانی(ضمنی)، چگونه بوده و قابل تفسیر است؟ این مهم را پژوهش در رابطه‌جویی‌ ماهیت اسناد باقی‌مانده از ادوات و تصویر_نگاره‌‌های آیینی_حماسی آن فرهنگ پیشاتاریخی با چهار کارکرد آیین_اسطوره مطرح شده توسط جوزف کمبل جستجو می‌کند. مقاله در جهت نائل آمدن به کارکردگرایی ماهیتی این آثار، به تفسیر رابطة میان آن نقوش با کارکردگرایی اسطوره‌ای، باور و جهان‌بینیِ فراروایت‌گرای فرهنگ پیشاتاریخ ایران قدیم می‌پردازد. نگارندگان با اتکاء به آراء صاحب‌نظران حوزه‌های فرهنگی_اجتماعی و اسطوره-شناختی این امر را محقق می‌کنند. جستار جهت تحقق این مهم از رویکرد تفسیری پوزیتویسیتی استفاده می‌کند.‌ روش پژوهش حاضر از نوع کیفی و شیوه کاربردی پژوهش توصیفی_تحلیلی است. داده‌های پژوهش با روش تاریخی و مطالعات کتابخانه‌ای تهیه شده است. نتیجه پژوهش آشکار می‌کند ادوات و تصاویر منقوش آیینی_حماسیِ فرهنگ پیشاتاریخی ایران، پیام صریحِ آیینی_فرهنگی و پیام ضمنیِ فرهنگی_اسطوره‌ای مرتبط با نظام کارکرد آیین_اسطوره‌ای آن فرهنگ را محمول دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Mythological interpretation of the prehistoric epic-ritual tools and images of Iran based on Joseph Campbell's theory of the function of myth-ritual

نویسندگان [English]

  • Esmaeil Bani Ardalan 1
  • Shahrokh Amirian Doost 2
1 Associate Professor, Art Research Department, University of Arts, Tehran, Iran
2 Researcher of Art Studies, PhD in Art Research, University of Tehran, Tehran, Iran (Corresponding author)
چکیده [English]

Most of the ancient prehistoric cultures of Iran remain. The prehistoric criterion of Iran is before the formation of the Achaemenid Empire. It seems that some of these stained devices are not unrelated to cultural-mythical rituals. Meanwhile, depicted images of human figures with icons, status, position, and performing specific ritual and epic movements and actions are also impressive. The relationship between the mythical functional system and the images on those devices and drawings will be the fundamental issue of this article. The fundamental question in this regard is how is the quality of the relationship between the stained devices and drawings with the ritual- mythical system in receiving and transmitting explicit (explicit) and hidden (implicit) meanings and is interpretable? This is important research exploring the relationship between the nature of the surviving documents of the instruments and the ritual-epic images of that prehistoric culture with the four ritual-mythic functions proposed by Joseph Campbell. In order to achieve the functionalism of the nature of these works, the paper interprets the relationship between those motifs and mythical functionalism, belief and worldview of the post-narrative culture of ancient Iran. Authors make this happen by relying on the opinions of experts in the cultural-social and mythological domains. To realize this important essay, the essay uses a positivity-interpretive approach. The research method is qualitative and applied research is descriptive-analytical. Research data is prepared by historical method and library studies. The result of the research reveals that the devices and images of the ritual-epic drawings of the prehistoric culture of Iran are the explicit religious-cultural message and the implicit cultural message-myth related to the ritual-mythical system of that culture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • The prehistoric culture of Iran
  • ritual-epic movements
  • ritual-myth function
آریان‌پور، امیرحسین (1354). اجمالی از جامعهشناسی هنر. تهران: انجمن کتاب دانشجویان دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
 __  (1380). جامعه­ شناسی هنر. تهران: گستره.
آژند، یعقوب؛ آقایی، سید ناصر؛ امیریان ­دوست، شاهرخ (1398). تبارشناسی حرکات آیینی موزون با سماچه (فرایند تاریخی و خاستگاه اجتماعی_اعتقادی). کیمیای هنر، 8 (32)، 51-37.
آژند، یعقوب و امیریان ­دوست، شاهرخ (1402). تحلیل معنایی نقوش ویژه سفالینه ­های هزاره­ های سوم تا چهارم ق.م. فرهنگ موسیان. جامعه ­شناسی فرهنگ و هنر، 5 (3)، 1-20.  
اسپور، دنیس (1383). انگیزه آفرینندگی در سیر تاریخی هنرها. ترجمه امیر جلال‌الدین اعلم، تهران: نیلوفر.
افشار، آرزو (1388). درآمدی بر رقص و حرکت. تهران: افراز.
افروغ، محمد (1401). تحلیل عناصر روایی قالیچة حضرت موسی(ع) بر اساس نظریة تک اسطورة جوزف کمپل،  کیمیای هنر، 11(42)، 66-49.
امیریان­ دوست، شاهرخ؛ آژند، یعقوب؛ آقایی، سید ناصر (1398). تصویرسازی حرکات موزون با سماچه در سفال­ نگاری ­های ایران پیش از تاریخ. رهپویه هنر/هنرهای تجسمی، 3(5)، 60-49.
امیریان­ دوست، شاهرخ؛ آژند، یعقوب و آقایی، سید ناصر (1399). خوانش نشانه گی و رموز تصاویر آیینی_حرکتی در نخستین سفال‌نگاری های ایران. رهپویه هنرهای تجسمی، 3(4)، 20-5.
امیریان­ دوست، شاهرخ و آقایى، سید ناصر (1402). تبارشناسی هنر نمایش در ایران (با اتکاء به خوانش تأویلی ‌نگاره‌های مصور پیش از تاریخ). رهپویه هنرهای تجسمی، 6(1)، 16-5.
الیاده، میرچا (1382). اسطوره، رویا، راز. ترجمه رویا منجم، تهران: فکر روز.
_____ و همکاران (1376الف). آئین و اسطوره در تئاتر. ‌ترجمه جلال ستاری، تهران: توس.
____ (1376ب). رساله در تاریخ ادیان. ترجمه جلال ستاری، تهران: سروش.
الیاده، میرچا؛ کرنیی، بنوا لوک و همکاران (1379). جهان اسطوره ­شناسی(3). ترجمه­ جلال ستاری، تهران: مرکز.
برزین، پروین (2536ش.). مفاهیم نقوش بر سفال دوران پیش از تاریخ. هنر و مردم، (185و184)، 109-103.
بهنام، عیسی (1351). نخستین جامعه‌های انسانی در سرزمین ایران. هنر و مردم، (116)، 7-2.
بنی‌اردلان، اسماعیل و امیریان­­ دوست، شاهرخ (1400). تصویرسازی آیینی_روایتی اسطورگی خدایان در نگاره­ های ایران پیش از تاریخ. هنر و تمدن شرق، 9(33)، 54-43.
پورعلی، منیژه و همکاران. (1397). کارکرد ماورائی اسطوره در بخش اساطیری شاهنامه. کهن ادب پارسی، 9(2)، 163-141.
ثابت اقلیدی، مرضیه؛ پیربابایی، محمدتقی (1402). مفهوم نمادین «مرکز» با مطالعة تطبیقی نظریات الیاده و یونگ.  ادبیات عرفانی و اسطورهشناختی، 19(71)، 46-13.
جنسن، دوراجین (1379). پژوهشی در هنرهای تجسمی از سپیدهدم تاریخ تا زمان تاریخ هنر. ترجمه پرویز مرزبان، تهران: علم فرهنگی.
ذکاء، یحیی (1342). رقص در ایران پیش از تاریخ. مجله موسیقی، 3(80-79)، 59-43.
_____ (2537ش.الف). تاریخ رقص در ایران. هنر و مردم، 16(188)، 12-2.
_____ (2537ش.ب). تاریخ رقص در ایران. هنر و مردم، 16(190-189)، 8-2.
ستاری، جلال (1379). جهان اسطوره‌شناسی، آئین و اسطوره. تهران: مرکز.
شاهرودی، فاطمه (1400). راهنمای نگارش طرح تحقیق در هنر. تهران: نیل آی و اندیشه احسان.
شریفیان، مهدی؛ اتونی، بهزاد (1390). کهن ­نمونه­ «آب» و کارکرد آن در اسطوره و حماسه. زبان و ادب فارسی، 3(9)، 130-107.
شیبانی، منوچهر (1342). هنرهای بدوی. مجله موسیقی، 3(78)، 9-1.
طلایی، حسن (1392). هشت هزار سال سفال ایران. تهران: سمت.
کامبخش‌فرد، سیف‌الله (1392). سفال و سفالگری در ایران: از ابتدای نوسنگی تا دوران معاصر. تهران: ققنوس.
کوپر، جی. سی (1392).  فرهنگ نمادهای آئینی. ترجمه رقیه بهزادی، تهران: علمی.
کمبل، جوزف (1377؛ 1395).  قدرت اسطوره. ترجمه عباس مخبر، تهران: مرکز.
_______  (1381).  اساطیر ایران و ادای دین. ترجمه ع.ا. بهرامی. تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
_______  (1392).  قهرمان هزار چهره. ترجمه شادی خسرو پناه، مشهد: گل آفتاب.
لاکست، ژان (1393).  فلسفه‌ی‌ هنر. ترجمه محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: ماهی.
ملک­پور، جمشید (1364).  گزیده­ای از تاریخ نمایش در جهان. تهران: کیهان.
محمدی، جمال؛ دانش­مهر، حسین؛ سبحانی، پرویز (1399). مصرف ایماژهای بدن در میان کاربران اینستاگرام در شهر سنندج. جامعه شناسی فرهنگ و هنر، (3)، 115-141.
معرک‌نژاد، سید رسول (1393). اسطوره و هنر. تهران: فرهنگسرای میردشتی.
میرزایی، روزبه؛ شاهرودی، فاطمه (1402). علل گسست فرهنگ شنیداری موسیقی از اصالت‌­های فرهنگی و هنری در ایران از دوره ناصری تا پهلوی اول. جامعه­ شناسی فرهنگ و هنر، 5 (2)، 17-1.
ناس، جان. بی. (1344). تاریخ جامع ادیان. ترجمه علی‌اصغر حکمت، تهران: بی­جا.
نامورمطلق، بهمن؛ فخاری‌زاده، نسیم (1393). خوانش بینا نشانه­ ای تصویرسازی­ های گیلگمش با تأکید بر مطالعه تک اسطوره_ترامتن. کیمیای هنر، 2(12)، 86-67.
نامورمطلق، بهمن؛ عوض‌پور، بهروز (1398). اسطوره و اسطوره شناسی نزد جوزف کمبل. تهران: موغام.
نورآقایی، آرش (1387). عدد، نماد، اسطوره. تهران: افکار.
References
Childe, V. G., Wolf, A., Pledge, H. T., Perazich, G., Field, P. M., & Bernal, J. D. (1940). Man makes himself. Science and Society4(4).‏
______ . (1948b). What Happened in History. London.
Campbell, J. (1997). The Mythic Dimension: Selected Essays 1959-1987. Novato: New World Library. Print.
______ (1988). The Power of Myth. New York: Apostrophe S Productions Inc. Print.   
______ (2004). Pathways to Bliss. New York: New World Library. Print.
______ (2003). The Heros Journey: Joseph Campbell on His Life and Work. California: New World Library.  
Dundes, A. (Ed.). (1984). Sacred narrative: Readings in the theory of myth. University of California Press.‏
Eliade, M. (1963). Aspects du Mythe and Reality. New York: Harper & Row.
Frazer, James.George. (1974). The Golden bough: A Study in Magic and Religion. New York, The Macmillan Company; London.
Ghirshman, R. (1938). Fouillies de Sialk, Pres de Kashan 1933-1934. Paris Geuthner.
Smith, L. A. (2013). Joseph Campbell s Functions of Myth in Science Fiction: A Modem Mythology and The Historical and Ahistorical Duality of Time. Virginia Tech.
Hakansson, T. (1941). “Set in Primitive Art and Dance”. in the Encyclopedia of Sexual Behavior, eds.