ضرب‌المثل‌های دَری بهدینی زرتشتیان ایران و تأثیر آن بر نقشمایه های هنر زرتشتی‌دوزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، پژوهشی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده هنرهای سنتی، تهران، ایران.

https://doi.org/10.34785/J016.2022.004

چکیده

هنر، محمل مناسبی برای فرهنگ است. زرتشتیان، همواره زندگی مسالمت‌آمیزی با هموطنان خویش داشته‌اند. اما به واسطۀ آنکه در ساختار و قشر خاص خویش، قواعد و نحوۀ ‌زیستی متفاوتی را تجربه می‌کرده‌اند؛ لذا خرده‌فرهنگ ویژه‌ای را رقم زده‌اند که در ضرب‌المَثَل‌هایشان رخ‌نمایی می‌کند. چرایی به‌وجود آمدن زرتشتی‌دوزی در راستای ضرب‌المثل‌های دَری بهدینی پرسش اصلی این پژوهش می‌باشد. تأثیر و تأثرات ضرب‌المَثل‌های دَری بهدینی به همراه قوانین حاکمۀ عصر قاجار، یکی از دلایل شکل‌گیری این نحوه‌ی خاص سوزن‌دوزی سنتی گردید که به هنر «زرتشتی‌دوزی» شهرت دارد. هدف اصلی مقاله، پیگیری همانندی‌ها و تکرار نقشمایه‌های هنر زرتشتی‌دوزی با واژه‌های پراستعمال ضرب‌المثل‌های دَری بهدینیست که بر نام حیوانات اهلی، آب (ماهی) و گیاهان دلالت دارد. از آنجا که ضرب‌المثل‌ها، شامل بخش شفاهی فرهنگند و گویش دری بهدینی هرگز نوشتار نشده است، به‌ناچار بخشی از گردآوری اطلاعات بر پایه مصاحبه‌های میدانی و کتابخانه‌ای نهاده شد. زرتشتی‌دوزی مسبب شکل‌گیری اولین نمونۀ هنر تکه‌دوزی ایرانی، به نام «تیر و سیخ» گردید. پارچه‌های «تیر و سیخ» مزین به زرتشتی‌دوزی می‌شد، اغلب در مراسم و مجالس سنتی یا آیینی کاربرد داشت. در واقع زرتشتی‌دوزی، هنر زنانه‌ایست که توسط بانوان زرتشتی یزد به ثبت و ضبط فرهنگ خویش ‌پرداخت؛ فرهنگ زرتشتیان نیز که به نوبۀ خود با نحوۀ زیست و معاش ایشان ارتباط تنگاتنگ داشت منجر به شکل‌گیری ضرب‌المثل‌های دَری بهدینی شد. این ضرب‌المثل‌ها نیز به ترسیم واژگانی زیست کشاورزی و شبانی زرتشتیان پرداخته‌اند. چنانکه کمیت تکرار اسامی مرتبط با شیوۀ زیستی ایشان مشابه با مقدار استعمال و اقبال در انتخاب نقشمایه‌های موجود در زرتشتی‌دوزیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Dari -Behdini Zoroastrian proverbs of Iran and its impact on Zoroastrian needlework art

نویسنده [English]

  • Azadeh. pashootanizadeh
Assistant Professor of Cultural Heritage and Tourism Research Institute. Research Institute of Traditional Arts, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Art is always the embodiment of the culture. Zoroastrians have always had a friendly life with other compatriots. Because of their particular livelihoods, they have shaped their subculture. The Zoroastrian subculture has resulted in the formation of the proverbs of the Dari language. The main question of this research is the reasons for inventing this art under the influence of Dari Behdini proverbs.Zartošti dūzi is the old and traditional name of Zoroastrian needlework. Existence of proverbs in the Qajar period is one of the main reasons for the formation of this art. The main purpose of this article is to find similarities in the repetition of the names of domestic animals, water (fish) and plants (cypress tree and flower) between Zoroastrian proverbs and needlework. Because Dari's proverbs and dialects are part of oral culture and literature, information is gathered in the form of field interviews and library practices. Sewing was done on silk fabrics and when the fabrics are matched together, they are called them "Tir O Sikh".Tiro Sikh fabrics were made for women's clothing and these were adorned with Zartošti dūzi, which were often worn in traditional or ritual ceremonies. The interrelationship of proverbs with the motifs of this art is evident even in the repetition of symbols of domestic animals. Repetition of the names of domestic animals that helped humans in the lives of farmers and ranchers can also be seen in this art (Zoroastrian needlework). Zoroastrian art of embroidery is very similar to the Dari- Behdini proverbs.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Dari's proverbs
  • Zartošti dūzi
  • Culture and Livelihoods of Zoroastrians
  • Life of agriculture and animal husbandry
  • anthropology of Art and Culture

مراجع

آریان­پور کاشانی، منوچهر و عاصمی، مصطفی (1385). فرهنگ جامع پیشرو آریان­پور. تهران: جهان رایانه.
آزادواری، منصوره (1387). نقوش رودوزی‌های پوشاک زنان زرتشتی. موزه ­ها، 45، 62-54.
بهمنیار، فریدون (1328). مثل و ضرب­ المثل، یغما، 2-3، 49.
بهمنیار، احمد (1361). داستان­ نامه بهمنیاری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
پشوتنی­ زاده، آزاده (1398). پژوهشی در احیای هنر گُل و نقش (زرتشتی­ دوزی) در خطه یزد، طرح سالیانه اعضاء هیأت علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، پژوهشکده هنرهای سنتی.
پشوتنی ­زاده، آزاده و شریفیان، فریبا (1399). مقایسه تطبیقی ضرب­المثل دری و فارسی. پژوهش­های ربان­شناسی تطبیقی، 10 (19)، 253-137.
پولاک، یاکوب ادوارد (1361). سفرنامه پولاک (ایران و ایرانیان). ترجمه کیکاووس جهان­داری. تهران: انتشارات خوارزمی.
ترقی اوغار، حسن­علی (1386). نقد و بررسی: مرگ زبان­ها. نامه فرهنگستان، 33، 103-97.
تمیم­داری، احمد (1390). فرهنگ عامه. تهران: مهکامه.
جکسون، آبراهام؛ و والنتاین ویلیامز (1352). سفرنامه جکسون. ترجمه منوچهر امیری و فریدون بدره­ای. تهران: انتشارات خوارزمی.
چوکسی، جمشید کرشاسب (1381). ستیز و سازش: زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعه ایران نخستین سده‌های اسلامی. ترجمه نادر میرسعیدی. تهران: ققنوس.
حکمت، علی­ اصغر (1361). امثال قرآن. تهران: بنیاد قرآن.
خانیکوف، ولادیمیر ویچ (1375). سفرنامه خانیکوف (سفر به بخش جنوبی آسیای مرکزی). ترجمه اقدس یغمایی و ابوالقاسم بیگناه. مشهد: آستان قدس رضوی.
دانشور، سیمین؛ و بهنام، عیسی (1337). نقش و نگار لباس زرتشتیان ایران. تهران: ادراه کل هنرهای زیبای کشور.
دهخدا، علی­ اکبر (1361). امثال و حکم. تهران: امیرکبیر.
دهخدا، علی ­اکبر (1376). گزیده و شرح امثال و حکم. به­ کوشش فرج­الله شریفی گلپایگانی. تهران: هیرمند.
ذوالفقاری، حسن (1386). هویت ایرانی و دینی در ضرب ­المثل­ های فارسی. فصلنامه مطالعات ملی، 30، 53-27.
رضایی، حمید؛ و ظاهری عبده­وند، ابراهیم. (1394). جایگاه زن در ضرب ­المثل ­های بختیاری، دو فصلنامه فرهنگ و ادب عامه، 6، 42-21.
رمضان خانی، صدیقه (1387). هنر نساجی در شهر یزد. تهران: سبحان نور.
زاهدی، کیوان؛ و ایمانی، سمیه (1391). زن در ضرب­ المثل ­های انگلیسی: رویکرد تحلیل انتقادی گفتمان. نقد زبان و ادبیات خارجی، 7 (پیاپی 65)، 113 - 81.
سرنا، کارل (1362). آدم­ها و آیین­ها در ایران (سفرنامه کارلاسرنا). ترجمه علی­ اصغر سعیدی، تهران: انتشارات زوّار.
سروشیان، جمشید (1335). فرهنگ بهدینان. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عربشاهی، ابوالفضل (1395). نماد و نشانه ­شناسی فرهنگی. تهران: انتشارات آرون.
فرهمند، آرمیتا (1395). گویش بهدینان کرمان و تلاشی برای نجات یک زبان در معرض خطر، ماهنامه دینی، اجتماعی، ادبی و علمی فروهر، 473، 41-30.
فرهمند، آرمیتا؛ جعفری­ دهقی، شیما؛ و فلاحی، محمدهادی (1398). توصیف دستگاه فعل در گویش دری بهدینی کرمان. دو فصلنامۀ تخصصی پژوهش­نامۀ فرهنگ و زبان­های باستانی، 76-45.
فرهی، سینا؛ و ماندگاریان، سپنتا (1388). آرمین­نامه: بخش بررسی روش­های درمانی. ویراستاران: ندا اخوان اقدم و کتایون مزداپور. تهران: موسسه فرهنگی و انتشاراتی فروهر.
فکوهی، ناصر (1386). انسان­شناسی شهری. تهران: نشر نی.
فکوهی، ناصر (1385). پاره­ های انسان­شناسی. تهران: نشر نی.
فیروزبخش، فرانک (1376). بررسی ساختمان دستوری گویش بهدینان یزد. تهران: سازمان انتشارات فروهر. 
کولمن، سیمون؛ و واتسون، هلن (1372). درآمدی به انسان­شناسی. ترجمه محسن ثلاثی. تهران: نشر سیمرغ.
کولیور رایس، کلارا (1366). زنان ایرانی و راه و رسم زندگی آنان. ترجمه اسدالله آزاد. مشهد: آستان قدس رضوی.
لیتون، روبرت (۱۳۹4). انسان­شناسی هنر. ترجمه اصغر ایزدی جیران. تهران: فرهنگستان هنر.
متین، پیمان (1383). از ایران چه می­دانیم 43: پوشاک ایرانیان. تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
مجلسی، محمدتقی (نسخه خطی/ جهاد: سند 9206: 713 و 716). رساله احکام جهاد. موجود در کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
مزداپور، کتایون (1374). واژه­ نامه­ گویش بهدینان یزد: فارسی به گویش همراه با مثال. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
 مزداپور، کتایون و شیرین (1396). بازآرایی گل و نقش. تهران: پژوهشکده هنر.
معین، محمد (1381). فرهنگ فارسی. تهران: انتشارات سرایش.
منتخب صبا، اسفندیار (1379). نگرشی بر روند سوزندوزی­های سنتی ایران. تهران: منتخب صبا.
منصورنژاد، محمد (1385). دین و هویت. تهران: انتشارات تمدن ایرانی.
 
Gholami, S. (2016). “Zoroastrians of Iran vi. Linguistic Documentation. Encyclopædia Iranica. Online edition. Available at http://www.iranicaonline.org/articles/zoroastrians-in-iran-06 (accessed on 27 January 2016).
Gordon Jr, R. G. (2005). Ethnologue, languages of the world. http://www. ethnologue. com/.‏
Morphy, H., & Perkins, M. (2006). Introduction to the section “Form, Style, and Meaning.”. The Anthropology of Art. Oxford: Blackwell.‏
Mauss, M. (1967). Manuel d’Ethnograohie. Paris: Payot.
Tashakori, A. (2020). A Social History of Zoroastrian of Yazd: From the arrival of Islam in Iran to establishment of the Nasseri Anjoman. USA: AAD Investments Inc.
 

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 15 آذر 1400
  • تاریخ بازنگری: 27 آذر 1400
  • تاریخ پذیرش: 13 دی 1400

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار