تحلیل اثرات نهادهای آموزشی بر حیات موسیقی کلاسیک ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1  استادیار گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسّمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

doi.org/10.34785/J016.2022.036

چکیده

هدف بنیادین این پژوهش، واکاوی، تحلیل و طبقه‌بندی نهادهای آموزشی موسیقی کلاسیک ایران در صدوپنجاه سال اخیر، به منظور تبیین کیفیت امر آموزش و نهادهای آموزشی است. با ابتناء بر همین هدف، پرسش و مسأله‌ی اساسی این تحقیق، کنکاش علل رکود کیفی موسیقی کلاسیک ایران در چند دهه‌ی اخیر، از طریق مطالعه، بررسی و تحلیل امر آموزش و نهادهای آموزشی است. در این راستا، بر بنیان تجربه‌ی زیسته و با استناد بر داده‌های کتابخانه‌ای و استفاده از شیوه‌ی استقرایی در تجزیه و تحلیل داده‌ها، نگارندگان با کاربستِ روش تحقیق کیفی، مشخصاً از نوع تاریخی- تحلیلی، و با اتخاذ چارچوبی جامعه‌شناختی و بهره‌مندی از برخی نظرات حوزه‌ی جامعه‌شناسی هنر، پس از ارائه‌ی طبقه‌بندی‌ای جامعه‌شناختی از نهادهای آموزش موسیقی در ایران، و مقابله‌ی شیوه‌های آموزشیِ آنها با روش‌های کهن و نیز شیوه‌های برگرفته از غرب، به آسیب‌شناسی امر آموزش پرداخته و کوشیده‌اند با در نظرداشتن ماهیّت موسیقی کلاسیک ایران، پدیده‌های اجتماعیِ تأثیرگذار بر امر آموزش و چگونگی انعکاس مختصّات آموزشی بر حیات موسیقی کلاسیک ایران را موردِ‌بررسی و تحلیل قرار دهند. یافته‌های به‌دست‌آمده در این مقاله بیانگر آن است که کاستی‌های مرتبط با آموزش و نهادهای آموزشی، نظیر عدمِ‌توجّه به ماهیّت موسیقی کلاسیک ایران، بی‌توجّهی به معرفت‌شناسی آموزش، تلاش‌های ناآگاهانه در پیاده‌سازی الگوهای غربی، افزایش غیرِکارشناسانه‌ی مراکز آموزشی، ضعف‌های مدیریتی و مهم‌تر از همه، درهم‌ریختگی ساختار فرهنگی، تأثیری سوء بر سطح ادراکی و جنبه‌های معرفت‌شناختی موسیقاییِ بخش قابل توجّهی از هنرآموزان و دانشجویان موسیقی داشته، که در نهایت به رکود کیفی موسیقی کلاسیک ایران در چند دهه‌ی اخیر منتج شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analysis of the Effects of Educational Institutions on the life of Iranian Classical Music

نویسندگان [English]

  • Ali Khaksar 1
  • Amin (Abolfazl) Harāti 2
1  Assistant Professor, Department of Advanced Studies in Art, Faculty of Visual Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 Department of Advanced Studies of Art, Faculty of Visual Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The main purpose of this research is to analyze and classify educational institutions of Iranian classical music in the last one hundred and fifty years, to explain the quality of education and educational institutions. With this goal in mind, the basic question of this research is to explore the causes of the qualitative stagnation of Iranian classical music in the last few decades, through the study, investigation and analysis of education and educational institutions. In this regard, based on lived experience and citing library data, the authors with using the inductive method in data analysis and the qualitative research method specifically of the historical-analytical type, and by adopting a sociological framework and benefiting from some opinions of sociology of art, after presenting a sociological classification of music education institutions in Iran, and their confrontation with traditional methods and western methods, they have tried to consider the nature of Iranian classical music, to examine and analyze the social phenomena affecting education and how educational coordinates reflect upon the life of Iranian classical music. The findings obtained in this article indicate that the shortcomings related to education and educational institutions, such as ignoring the epistemology of education, uninformed efforts to implement western models, excessive increase of educational centres, management weaknesses and confusion of cultural structure, have a destructive effect on the perceptual-cognitive level of the department. It has a significant number of art and music students, resulting in the qualitative stagnation of Iranian classical music in the last few decades.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Iranian Classical Music"
  • "Sociology of Art"
  • "Pathology of Education"."Tradition". "Modernity"
آریان‌پور، امیر اشرف. (1380). روند آموزش موسیقی در ایران (از قاجار تا امروز). مقام موسیقایی، 9: 93-88.
احدی، احمدرضا. (1381). مدرسه‌ی موسیقی، مدرسه‌ی موسیقار: نبرد و رقابت بر سر موسیقی ملّی و کلاسیک. لوح، 14: 25-29.
اسعدی، هومان. (1380). از مقام تا دستگاه. فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، 3 (11): 59-75.
اسعدی، هومان. (1385). مفهوم و ساختار دستگاه در موسیقی کلاسیک ایران؛ بررسی تطبیقی ردیف، رساله‌ی دکتری در رشته‌ی پژوهش هنر، استاد راهنما: داریوش صفوت، استادان مشاور: رابرت استیون بلام و حسین علیزاده، دانشکده‌ی هنر، دانشگاه تربیت مدرس.
اسعدی، هومان.  (۱۳۸۸). بازنگری پیشینه‌ی تاریخی مفهوم دستگاه، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، 12 (45): 33-62.
امیدی، الهام. قاسمی، یارمحمد. سپیدنامه، بهروز. (1401). تحلیل جامعه‌شناختی ذائقه‌ی نسلی مصرف موسیقی (میدان مطالعه: ایل خزل در شهر ایلام). فصلنامه‌ی علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 4 (1): 171-190.
انگلیش، هلن. خیاطی، حسن. (1399). بررسی جامعه‌شناختی پیدایش گفتمان «سنت و مدرنیته» در میدان موسیقی ایران. فصلنامه‌ی علمی جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر، 2 (1): 1-25.
بامشاد، بهاءالدّین. (1337). گوشه‌های هفت دستگاه. موسیقی، 27: 47-50.
برازنده‌نیا، رضا. (1394). جامعه‌شناسی موسیقی ایران: نظری از دیدگاه جامعه‌شناسی به موسیقی ایرانی در سیر دگرگونی‌های تاریخی-اجتماعی ایران، تهران: آرنا.
برومند، نورعلی. (بی‌تا). سخنرانی در جشن هنر شیراز، شیراز: بی‌نا.
بهار، مهرداد. (1376). جستاری چند در فرهنگ ایران، چاپ سوم، تهران: فکر روز.
پیرنیاکان، داریوش. (1380). موسیقی دستگاهی ایران: ردیف میرزاحسینقلی، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی و هنری ‌ماهور.
پیرنیاکان، داریوش. (1387). بررسی مکتب‌های تارنوازی. نشریه‌ی هنرهای زیبا، 34: 119-125.
پیرنیاکان، داریوش. (1390). ردیف دوره‌ی عالی استاد علی‌اکبر شهنازی، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی و هنری ‌ماهور.
توکلی، فرشاد. (1399الف). ایرانی‌سازی موسیقایی: از سادگی یک پرسش تا پیچیدگی یک تاریخ (بخش اوّل). فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، 22 (88): 79- 118.
توکلی، فرشاد. (1399). ایرانی‌سازی موسیقایی: از سادگی یک پرسش تا پیچیدگی یک تاریخ (بخش دوم). فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، 23 (89): 87-118.
حائری، سیّدهادی. (1364). عارف قزوینی؛ شاعر ملّی ایران، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
خالقی، روح‌الله. (1381). سرگذشت موسیقی ایران (سه جلد در یک مجلّد)، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی و هنری ‌ماهور.
خضرائی، بابک. (1390). مفهوم شَد و ارتباط آن با نظام دستگاهی. فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، 14 (53): 73- 102.
خطیبی‌نژاد، محمّدرضا و دلاوری، ابوالفضل. (1396). تاریخ‌مندی جنبش مشروطه؛ بررسی رابطه‌ی تحوّلات اجتماعی ایران معاصر با جنبش مشروطه. راهبرد اجتماعی فرهنگی، 7 (25): 75-106.
دورینگ، ژان. (1383). سنّت و تحوّل در موسیقی ایرانی. ترجمه‌ی سودابه فضائلی، تهران: توس.
رامین، علی. (1387). مبانی جامعه‌شناسی هنر، تهران: نی.
ریخته‌گران، محّمدرضا. (1384). هرمنوتیک و چگونگی ارتباط آن با هنر؛ گفت‌وگو با دکتر محمّدرضا ریخته‌گران. کتاب ماه هنر، 89 و 90: 62-68.
صفوت، داریوش. (1388). موسیقی ملّی ایران، با همکاری نلی کارن. ترجمه‌ی سوسن سلیم‌زاده، تهران: کتاب‌سرای نیک‌اندیش.
طلایی، داریوش. (1385)، ردیف میرزا عبدالله: نت‌نویسی آموزشی و تحلیلی، تهران: نی.
طلایی، داریوش. (1394). تحلیل ردیف: بر اساس نت‌نویسی ردیف میرزاعبدالله با نمودارهای تشریحی، تهران: نی.
طلایی، داریوش. (1397). ردیف دوره عالی علی‌اکبر شهنازی: نت‌نویسی آموزشی و تحلیلی، تهران: نی.
طلایی، داریوش. (1399). کتاب آواز: رمزگشایی آواز ایرانی؛ بر اساس ردیف آوازی عبدا... دوامی، چاپ دوم، تهران: نی.
عضدالدّوله، سلطان‌احمدمیرزا. (1376). تاریخ عضدی، با توضیحات و اضافاتی از دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: علم.
علیزاده، حسین. (1371). نگاهی کوتاه بر سیر تاریخی آموزش موسیقی ایرانی. در: کتاب ماهور؛ مجموعه‌مقالات موسیقی، ج2، تهران: مؤسسه‌ی فرهنگی و هنری ‌ماهور: 49-42.
فیّاض، محمّدرضا. (1394). تا بردمیدن گل‌ها؛ مطالعه‌ی جامعه‌شناختی موسیقی در ایران از سپیده‌دم تجدّد تا 1334، تهران: سوره‌ی مهر.
قادری، آرشام. مِنا، شهاب. (1397). ردیف میرزاعبدالله به روایت مهدی صلحی (منتظم‌الحکما)، آوانگاری: مهدیقلی هدایت (مخبرالسلطنه)، ج1: دستگاه شور، تصحیح و اجرا با سه‌تار: آرشام قادری، ویرایش نت و بازنویسی: آرشام قادری و شهاب مِنا، تهران: خنیاگر.
قلعه‌ای، مهران. (1378). موسیقی سنّتی ایران و آموزش. مقام موسیقایی، 6: 58-61.
کردمافی، سعید. (1399). انعطاف دستگاه: جوهری یا عرضی؟ (بخش اول). تأملاتی بر خاستگاه‌های نظری، کارگانی و جغرافیاییِ دستگاه در موسیقی کلاسیک ایرانی. فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، 22 (87): 47-87.
کرمانی، ناظم‌الإسلام. (1357). تاریخ بیداری ایرانیان، مقدّمه و بخش اوّل، به اهتمام علی‌اکبر سعیدی سیرجانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران با همکاری انتشارات آگاه و انتشارات لوح.
کوثری، مسعود. (1386). گفتمان‌های موسیقی در ایران. پژوهش‌نامه‌ی فرهنگستان هنر، 2 (2): 103-120.
کوهستانی‌نژاد، مسعود. (1384). موسیقی در عصر مشروطه؛ پژوهشی در هنر عصر مشروطیّت (کتاب دوم)، تهران: مهرنامگ.
کیانی، مجید. (1378). آموزش موسیقی دستگاهی (ردیف). کتاب ماه هنر، 11: 5-8.
کیانی، مجید. (1385). موسیقی در مقدّمه‌ی ابن خلدون. گلستان هنر، 4: 14-23.
گروه پژوهشی مؤسّسه‌ی فرهنگی هنری راد نواندیش(مدیر گروه پژوهشی: صدرنوری، بردیا). (1384). طرح جامع موسیقی کشور (نظام موسیقی کشور-چالش‌ها و راهبردها)، زیر نظر محمّدحسین همافر، تهران: راد نواندیش.
لطفی، محمّدرضا. (1361). نورعلی برومند، استاد برجسته‌ی گروه موسیقی دانشکده‌ی هنرهای زیبای دانشگاه تهران. چیستا، 14: 588-592.
لطفی، محمّدرضا. (1391الف). تاریخ معاصر موسیقی دستگاهی ایران، برنامه‌ی شماره‌ی 1، تهران: رادیو فرهنگ.
لطفی، محمّدرضا. (1391ب). تاریخ معاصر موسیقی دستگاهی ایران، برنامه‌ی شماره‌ی 3، تهران: رادیو فرهنگ.
محبوبی اردکانی، حسین. (1370). تاریخ مؤسّسات تمدّنی جدید در ایران، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
محمّدی، محسن. (1384). تاریخ پیدایش دستگاه‌های موسیقی در ایران، از دوره‌ی صفویه تا دوره‌ی قاجار، پایان‌نامه برای دریافت درجه‌ی کارشناسی ارشد در رشته‌ی تاریخ، استاد راهنما: دکتر احسان اشراقی، دانشکده‌ی ادبیّات و علوم انسانی، دانشگاه تهران.
مراغی، عبدالقادربن غیبی الحافظ. (1366). جامع‌الالحان، به اهتمام تقی بینش، تهران: مؤسّسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
مسیّب‌زاده، عین‌االله. (1393). احیای سنت‌ها با رویکرد نو: تاریخچهی مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایرانی، تهران: سوره‌ی مهر.
مشحون، حسن. (1380). تاریخ موسیقی ایران، تهران: فرهنگ نشر نو.
معروفی، موسی. (1391). نامه‌ی گلایه‌آمیز موسی معروفی، پس از چاپ کتاب نت‌نگاری او از ردیف موسیقی ایران. فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، 15 (58): 85-88.
معیّرالممالک، دوست‌علی‌خان. (1361). یادداشت‌هایی از زندگی خصوصی ناصرالدّین‌شاه، تهران: نشر تاریخ ایران.
ممیّز، مرتضی. (1369). دانشکده‌ی هنرهای زیبا در نیم قرن. کلک، 11 و 12: 59-64.
میثمی، سیدحسین. (1380). خاستگاه و تحول مفهوم اصطلاح «دستگاه». فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، 4 (14): 56-68.
میثمی، سیدحسین. (1397). موسیقی عصر صفوی، چاپ دوم، تهران: فرهنگستان هنر.
نتل، برونو. (1388). ردیف موسیقی دستگاهی ایران، ترجمه‌ی علی شادکام، تهران: سوره‌ی مهر.
نراقی، عبدالرّضا. (1382). درآمدی بر آموزش اثربخش موسیقی اصیل ایرانی. مقام موسیقایی، 7: 51-55.
وحیدنیا، حسین. (1343). دانشگاه در ایران و دشواری‌های آن. وحید، 14: 8-11.
وزیری، علینقی. (بی‌تا). تعلیمات موسیقی؛ دستور تار، برلین: چاپخانه‌ی کاویانی.
هدایت، مهدیقلی. (1317). دستور ابجدی در کتابت موسیقی، طهران: بی‌نا.
هدایت، مهدیقلی. (1392). ردیف موسیقی ایرانی به روایت مهدی صلحی (منتظم‌الحکما)، نت‌نویسی مهدیقلی هدایت (مخبرالسّلطنه)، تصحیح و بازنویسی: امیرحسین اسلامی، با همکاری آرشام قادری و رضا پرویززاده، تهران: دانشگاه هنر.
هدایت، مهدیقلی. (1393). ردیف هفت دستگاه موسیقی ایران به روایت مهدی صلحی (منتظم‌الحکماء)، با مقدّمه‌ی داریوش صفوت، تهران: مؤسّسه‌ی فرهنگی- هنری ماهور.
هینیک، ناتالی. (1384). جامعه‌شناسی هنر، ترجمه‌ی عبدالحسین نیک‌گهر، تهران: آگه.
یگانه، سیروس. (1384). آشنایی با جامعه‌شناسی هنر. بیناب، 8: 15-31.
بی‌نام. (1363). تاریخچه: تأسیس نخستین مدارس جدید در ایران. پیوند، 60: 816-822.
بی‌نام. (1392). قدیمی‌ترین کلاس‌های موسیقی. پایگاه اینترنتی عبدا... معارفی به نشانی:
تاریخ بازیابی: 28 دی‌ماه 1398.
بی‌نام. (بی‌تا). پایگاه اینترنتی وزارت فرهنگ و ارشاد به نشانی:
تاریخ بازیابی: 26 دی‌ماه 1401.
بی‌نام. (بی‌تا). دفترچه‌های انتخاب رشته‌ی آزمون سراسری، برگرفته از پایگاه اینترنتی معاونت آموزشی دانشگاه تهران به نشانی:
تاریخ بازیابی: 20 دی‌ماه 1401.
 
References
Bastaninezhad, A. (2014). A historical overview of Iranian music pedagogy (1905-2014). Australian Journal of Music Education2, 5-22.‏