درک کودکان از کلیشه‌های جنسیتی (تحلیل نقاشی کودکان 6 تا 12 ساله شهر مشهد)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم اجتماعی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

2 دانشجوی دکتری روانشناسی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

3 کارشناس ارشد روانشناسی عمومی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران.

4 کارشناس ارشد روانشناسی عمومی، دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی، دانشگاه فردوسی مشهد، مشهد، ایران

doi.org/10.34785/J016.2022.041

چکیده

کلیشه‌ها و تصورات قالب جنسیتی، اعتقادات و باورهای فرهنگی جامعه را درباره آنچه باید نقش‌های جنسیتی باشند، بازتاب می‌کنند. نوشتار حاضر با هدف بررسی چگونگی درک کودکان (در گروه سنی شش تا دوازده سال) از کلیشه‌های جنسیتی انجام شده است و رابطه این کلیشه‌های جنسیتی با جنس، سن، تحصیلات و شغل والدین مورد تحلیل قرار گرفته است. بدین منظور، 236 کودک از بین دانش‌آموزان پیش‌دبستانی و دبستان‌های شهر مشهد به روش نمونه‌گیری در دسترس انتخاب شدند. در این کار پژوهشی از ابزار نقاشی با موضوع ترسیم مشاغل آتش‌نشان، پرستار، پلیس، آشپز و خلبان (که بطور کلیشه‌ای به جنسیت خاصی نسبت داده می‌شوند)، استفاده شده است. نتایج نشان دادند که بین کلیشه‌های جنسیتی در ترسیم مشاغل، در دو گروه دختران و پسران تفاوت معناداری وجود ندارد. همچنین مشخص شد هر جنس، شغلی را که به آن جنس نسبت داده می‌شود را کلیشه‌ای‌تر ترسیم نموده است. بر حسب سن، کودکان کمتر از 8 سال در انتخاب جنسیت مشاغل کلیشه‌ای‌تر عمل کردند که این تفاوت سنی در سطح اطمینان 95 درصد معنادار می‌باشد. همچنین نتایج بدست آمده نشان داد کلیشه‌های جنسیتی در ترسیم مشاغل، برحسب تحصیلات پدر تفاوت معناداری دارد. در نهایت، نتایج پژوهش بر مبنای نظریه طرحواره جنسیتی بم و اکتسابی بودن کلیشه‌ها، تأیید می‌کند که می‌توان با استفاده از مجراهای تأثیرگذار بر فرایند اجتماعی شدن و یادگیری در کودکان این کلیشه‌ها را کمرنگ‌تر کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Children's understanding of gender stereotypes (Analysis of the drawings of children aged 6 to 12 in Mashhad)

نویسندگان [English]

  • Majid Fouladiyan 1
  • samaneh shahi 2
  • mona khayami 3
  • malihe afshar 4
1 Associate Professor of the Department of Social Sciences, Faculty of Literature and Humanities, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
2 PhD Student in Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
3 Master of Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran.
4 Master of Psychology, Faculty of Educational Sciences and Psychology, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran
چکیده [English]

Stereotypes and gender stereotypes reflect society's cultural beliefs about what gender roles should be. The purpose of this article is to investigate how children (in the age group of six to twelve years) understand gender stereotypes, and the relationship between these gender stereotypes and gender, age, education and occupation of parents is analyzed. For this purpose, 236 children were selected from among preschool and primary school students in Mashhad city by available sampling method. In this research, drawing tools have been used to draw the professions of firemen, nurses, policemen, cooks and pilots (which are stereotypically attributed to a certain gender). The results showed that there is no significant difference between gender stereotypes in drawing jobs in two groups of girls and boys. It was also found that each gender has drawn the job attributed to that gender more stereotypically. In terms of age, children less than 8 years of age acted more stereotypically in choosing the gender of jobs, and this age difference is significant at the 95% confidence level. Also, the obtained results showed that there is a significant difference in gender stereotypes in the drawing of jobs, according to the father's education. Finally, the results of the research based on the theory of Bam's gender schema and the acquisition of stereotypes confirm that these stereotypes can be reduced by using channels that influence the process of socialization and learning in children.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Gender stereotype
  • gender
  • jobs
  • gender jobs
  • child
آب­روشن،مصطفی و ارجمندی، صدیقه. (1391). بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در کتاب‌های فارسی دوره پنج‌ساله ابتدایی، جامعه‌شناسی آموزش و پرورش، 3:7 -40.
احمدی، حبیب و گروسی، سعیده. (1383). بررسی تأثیر برخی عوامل اجتماعی و فرهنگی بر نابرابری جنسیتی در خانواده‌های شهر کرمان و روستاهای پیرامون آن، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان، 3 (5).          
ادهمی، عبدالرضا و روغنیان، زهره. (1388). بررسی تأثیر عقاید قالبی بر نابرابری جنسیتی در خانواده (مطالعه موردی: زنان شاغل در آموزش و پرورش شهر همدان)، پژوهش­نامه علوم اجتماعی، 4: 127-143.
اطهری، زینب؛ عیوضی، احترام و هدایتی، فاطمه. (1398). علائم ترسیمی اضطراب و افسردگی دانش آموزان ابتدایی در آزمون خانه، درخت و آدمک، رویش روانشناسی، 6 (39):199-208.
آقامحمدیان شعرباف، حمیدرضا. (1392). روان‌شناسی رشد کاربردی (روان‌شناسی کودک و نوجوان)، چاپ دوم، مشهد: انتشارات صبرا.
برک، لورا. (1391). روانشناسی رشد (از لقاح تا کودکی)، ترجمه یحیی سیدمحمدی، جلد اول، ویراست هفتم، تهران: انتشارات ارسباران.
بهمدی مقدس، نجمه؛ زرقانی، سیدمهدی و یعقوبی جنبه­ سرایی، پارسا. (1395). بررسی جنسیت در شعر کودک و نوجوان از منظر جامعه‌شناسی بدن، نقد و نظریه ادبی، 2: 105-123.
جمالی­تبار، مریم؛ رحیمیان بوگر، اسحق و مکرمی، مهران. (1396). استفاده از آزمون‌های اندریافت کودکان و نقاشی فرافکن جهت غربالگری کودکان سازش نایافته، فصلنامه سلامت روان کودک، 4(3): 27-36.
جمالی، عاطفه و خجسته، فرامرز. (1393). بررسی کارکرد فانتزی در کلیشه‌زدایی (با تحلیل داستان‌های برگزیده کودک و نوجوان پس از انقلاب اسلامی)، مجله علمی پژوهشی مطالعات ادبیات کودک دانشگاه شیراز، 1: 26-1.
جوکار، فرحناز؛ طاهری ازبرمی، زهرا و پورنجف، حیران. (1390). بررسی نگرش دانش­آموزان دختر و پسر به نقش جنسیتی خود و جنس مخالف، پژوهش پرستاری،23: 6-14.
جوکاری, مهناز و حسامپور, سعید. (1401). برساخت بدن و هویت‌یابی دختران در رمان نوجوان ایرانی؛ بررسی موردی: آثار عباس جهانگیریان. جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر, 4(3): 40-55.
حسینی، سیدحسن و دشتی، منصوره. (1391). بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه: مطالعه ادبیات داستانی جلال آل احمد، مجله جهانی رسانه-نسخه فارسی، 1: 64-27.
خمسه، اکرم. (1383). بررسی طرحواره­های نقش جنسیتی و کلیشه‌های فرهنگی در دانشجویان دختر، مطالعات زنان، 6: 134-115.
دشتی خویدکی، منصوره و سیدحسن حسینی. (1394). بررسی مقایسه‌ای میزان پذیرش کلیشه‌های جنسیتی و رابطه آن با میزان دین‌داری. مطالعات زن و خانواده،2: 183-151.
ریاحی، محمد اسماعیل. (1386). عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان پذیرش کلیشه‌های جنسیتی (مطالعه موردی جوانان کارآموز در مراکز فنی حرفه‌ای استان مازندران)، پژوهش زنان، 1، 136-109.
زارع شاه‌آبادی، اکبر و سلیمانی، زکیه. (1390). تبیین دوگانگی تصورات قالبی جنسیتی از نظر دانشجویان دانشگاه یزد، فصلنامه علمی-پژوهشی رفاه اجتماعی،41، 398-369.
ساروخانی، باقر. ( 1389 ). نقد و بررسی کتاب جامعه‌شناسی خانواده، نقدنامه علوم اجتماعی.1.
سفیری، خدیجه و منصوریان‌راوندی، فاطمه. (1394)،کلیشه‌های‌جنسیتی و سلامت اجتماعی، مطالعات زنان، 2، 66-37.
شریفی، رویا و مهری بهار. (1394). بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در برنامۀ کودکان (مجموعۀ کلاه قرمزی)، فصلنامه علمی- ترویجی جامعه، فرهنگ و رسانه، 15، 75-55.
شفیعی, سمیه­ سادات و حسینی­فر، سیده­زهرا. (1401). تحلیل نشانه­شناختی تصاویر روی جلد کتب درسی با رویکرد مطالعات جنسیتی (موردمطالعه: کتب درسی مقطع ابتدائی). جامعه‌شناسی فرهنگ و هنر،4(3), 56-78.
صادقی ­فسایی، سهیلا و کریمی، شیوا. (1385). تحلیل جنسیتی بازنمایش ساخت خانواده در سریال‌های تلویزیونی ایرانی (بررسی سریال‌های گونه‌ی خانوادگی سال 1383)، مطالعات اجتماعی روان شناختی زنان،83.3.
صادق‌آبادی، محبوبه؛ الهی، طاهره و کاظمی، محمود. (1394). تفاوت‌های جنسیتی در آزمون ترسیم خانواده، مجله روانشناسی،73، 1، 101-88.
ظهره­وند، راضیه. (1383). رابطه ادراک از نقش‌های جنسیتی و رضایت از جنس، زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، 125.9.
علمی، محمود و الیاسی، سارا. (1388). عوامل اجتماعی مؤثر بر میزان پذیرش کلیشه‌های جنسیتی (مطالعه موردی زنان شاغل همسردار شهرستان سراب)، جامعه‌شناسی، 1، 75-53.
عنایت،حلیمه و مختاری، مریم. (1388). نظریه‌ی مبنایی جامعه‌پذیری دوران کودکی و تصور بدنی زنان؛ بررسی زنان تحت عمل جراحی زیبایی بینی در شهر شیراز، مطالعات اجتماعی روان‌شناختی زنان،7.1.
فروتن، یعقوب. (1389). جامعه‌پذیری جنسیتی در کتاب‌های درسی مدارس ایران، زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)،3، 216-195.
فروتن، یعقوب؛ جانعلی‌زاده چوب‌بسته، حیدر و نیک‌بخش، سهیلا. (1395). بررسی اجتماعی- فرهنگی کلیشه‌های جنسیّتی (مورد مطالعه: شهرستان محمودآباد). فصلنامه مطالعات توسعه‌ی اجتماعی-فرهنگی، 1، 85-63.
فروغی، سمانه و فروغی، یاسر. (1398). بازنمایی جنسیت در انیمیشن‌های ایرانی (مطالعه موردی انیمیشن‌های مهارت‌های زندگی برای کودکان و بچه‌های ساختمان گل‌ها)، زن در فرهنگ و هنر، 46-25.
گیدنز، آنتونی. (1387). جامعه‌شناسی، ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نی.
گیدنز، آنتونی. (1394). جامعه‌شناسی، ترجمه حسن چاوشیان، ویراست چهارم، تهران: نشر نی.
محمدی،فائزه؛ میرزائی، رحمت. (1391). بررسی عوامل اجتماعی مؤثر بر خشونت علیه زنان (مطالعۀ شهرستان روانسر)،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 5، 29-1.
معینی­فر، حشمت­سادات. (1388). بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه: مطالعه موردی صفحه حوادث روزنامه همشهری، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، 7، 197-167.
هاید، شیبلی جانت. (1394). روان‌شناسی زنان: سهم زنان در تجربه بشری. ترجمه ا،خمسه. تهران: انتشارات آگاه.
هومین‌فر، الهام. (1382). تحول جامعه‌پذیری جنسیتی، پژوهش زنان، 7، 113-89.
 
References
Bosacki, S. L., Varnish, A., & Akseer, S. (2008). Children's gendered sense of self and play as represented through drawings and written descriptions. Canadian Journal of School Psychology, 23(2), 190-205.‏
Cherney, I. D., Seiwert, C. S., Dickey, T. M., & Flichtbeil, J. D. (2006). Children’s drawings: A mirror to their minds. Educational psychology, 26(1), 127-142.‏
Flannery, K. A., & Watson, M. W. (1995). Sex differences and gender-role differences in children's drawings. Studies in Art Education36(2), 114-122.‏
Iijima, M., Arisaka, O., Minamoto, F., & Arai, Y. (2001). Sex differences in children's free drawings: a study on girls with congenital adrenal hyperplasia. Hormones and Behavior40(2), 99-104.‏
Prislin, R., & Wood, W. (2005). Social Influence in Attitudes and Attitude Change.‏
Ruby, P. M. (2011). Experimental research on dreaming: state of the art and neuropsychoanalytic perspectives. Frontiers in Psychology2, 286.‏
Soylu, B., Ünüvar, P., & Çivik, S. P. (2015). Lineal development chracteristics of preschool children paintings. Procedia-Social and Behavioral Sciences174, 687-692.‏
Tuman, D. M. (1999). Gender style as form and content: An examination of gender stereotypes in the subject preference of children's drawing. Studies in Art Education, 41(1), 40-60.‏