کلیشه سازی جنسیتی و بازنمایی زنان در سینمای ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری پژوهش هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد سینما، دانشگاه کمال‌الملک نوشهر، نوشهر، ایران

چکیده

کلیشه سازی جنسیتی تمهیدی است که در واقع نمایی و برساخت پدیده‌های پیرامون نقش داشته ‌‌و در جهت‌دهی افکار عمومی اثر گذار است. رسانه‌ها این تمهید را دستمایه قرار داده و در ترویج، شکل‌دهی و تهییج مخاطبانشان از آن استفاده می‌کنند. سینما از مهمترین ژانرهایی است که به مدد کلیشه سازی جنسیتی سعی در بازنمایی تصاویر خاصی از جهان زنانه و ارتباط آن با جامعه مردسالار دارد. سینما به دلیل ویژگی‌های بارز خود یعنی واقع‌نمایی، همدلی، همذات پنداری و گریزخواهی، به‌عنوان رسانه‌ای دیداری و کاربردی در فرآیند ارتباطات تلقی می‌شود و مخاطبان زیادی دارد. به همین دلیل است که مدیران و کارشناسان این صنعت باید دانش و آگاهی کامل داشته باشند تا بتوانند ارتباطات مناسبی را با مخاطب برقرار کنند. تاریخ سینمای ایران گویای آن است که هیچگاه از پرداختن به کلیشه‌های جنسیتی مبرا نبوده است. پژوهش حاضر با هدفی کاربردی کلیشه سازی جنسیتی را در سینمای ایران مورد مداقه قرار داده و مسئله‌ی اصلی آن واکاوی نمایش زنان در سینمای پس از انقلاب می باشد. روش تحقیق کیفی با رویکردی توصیفی تحلیلی است و به شیوه جمع آوری اطلاعات از منابع کتابخانه‌ای و آرشیوهای صوتی و تصویری انجام شده است. از این‌روی برای آشکارسازی مسئله پژوهش فیلم های ریحانه، عینک دودی، گیس بریده، رسوایی که پس از انقلاب تولید و پخش شده است بر مبنای گزینش هدفمند از موارد مطلوب انتخاب و بر اساس مبانی نظری پژوهش تحلیل کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Gender stereotyping and the representation of women in Iranian Cinema

نویسندگان [English]

  • Payam Zinalabedini 1
  • Hoory Shafieion 2
1 Ph. D of Art Research, Department of Advanced Studies of Art, School of Visual Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
2 M. A. student in Cinema, Kamal-Ol-Molk University Nowshahr, Nowshahr, Iran.
چکیده [English]

Stereotyping is a tool that plays a role in the realism and constructivism of the social phenomena and is effective in directing public opinion. The media pays attention to this feature and uses it to promote, shape and motivate their audiences. Gender stereotyping is an example of this behavior that is used in the media, including the art media of cinema, and is used and exploited by filmmakers willingly or unwillingly. By virtue of its salient features, namely, verisimilitude, empathy, identification and escapism, cinema is treated as an objective and practical medium in the process of communications, and has a large-sized audience. That’s why managers and experts involved in this industry need to have sound knowledge and full awareness to be able to establish and facilitate proper communications. Iranian cinema has a long history and isn’t free from gender stereotypes. This research examines gender stereotyping in Iranian cinema with a practical purpose and its main problem is to analyze the representation of women in post-revolutionary cinema.The research method is qualitative with a descriptive-analytical approach and is done by collecting information from library sources and audio and video archives. Therefore, in order to reveal the problem of research that has been produced and disseminated after the revolution,the films Reyhane, Eynak Doudi, Gisboride, Rosvaii have been selected based on a purposeful selection of desirable items and analyzed based on the theoretical foundations of research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • representation
  • constructivism
  • gender stereotyping
  • women
ادیبی، مجید (1395). بررسی تغییر نقش زن در 5 دهه سینمای ایران، استاد راهنما: تقی آزاد ارمکی، پایان­نامه کارشناسی ارشد رشته علوم ارتباطات، دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی.
ارهارت، اوته (1380). زنان خوب به آسمان می­روند، زنان بد به همه جا، ترجمه پدرام پورنگ، تهران: نشر نسل نواندیش.
امیری، ساره و آقابابایی، احسان (1396). برساخت معنایی زن روشنفکر خاص در سینمای پس از انقلاب اسلامی، مجله مطالعات فرهنگ و ارتباطات، 40، 122-95.
بختیاری، محمد (1394). نگاه کلیشه‌ای؛ آغاز فاشیسم و خشونت، روزنامه ولایت قزوین.
بوغوسیان، پل (1395). هراس از معرفت، مترجم: یاسر میردامادی، چاپ اول، تهران: نشر کرگدن.
پرز،کرولاین کریادو (1399). زنان نامرئی، مترجم: نرگس حسن­لی، تهران: نشر برج .
جمعدار، الهام (1373). تحلیل سیمای زن در سینمای پس از انقلاب، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
چالمز، آلن اف (1378). چیستی علم، سعید زیبا کلام، تهران: انتشارات سمت.
خاوری، زهره (1393). بررسی تطبیقی نقش زن در سینمای دهه هفتاد و هشتاد ایران با رویکرد فمنیستی،  استاد راهنما: اسماعیل بنی‌اردلان، پایان نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد.
ده صوفیانی، اعظم (1388). والت دیزنی و کلیشه‌سازی برای کودکان نحوه نمایش کلیشه‌های جنسیتی در فیلم‌های پویانمایی (انیمیشن)، استاد راهنما: علیرضا حسینی پاکدهی، پایان نامه کارشناسی ارشد انیمیشن، دانشگاه علامه طباطبائی
داولینگ، کولت (1397). عقده سیندرلا، مترجم: سلامت رنجبر، تهران: انتشارات روشنگران و مطالعات زنان.  
دولت آبادی، امیرعظیمی و داوری­مقدم، سعیده (1398). بازنمایی حضور و نقش زنان در سینمای قبل و بعد از انقلاب اسلامی، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، 2، 305-328.
راودراد، اعظم (1380). تغییرات نقش زن در جامعه و تلویزیون، فصلنامه‌ی پژوهش زنان، 1، 119-149.
راودراد، اعظم و زندی، مسعود (1385). عوامل اجتماعی موثر بر شکل‌گیری سینمای زن در ایران، مطالعات زنان، 3، 23-40.
راودراد، اعظم و زندی، مسعود (1385). تغییرات نقش زن در سینمای ایران، مجله علمی پژوهشی رسانه جهانی،  2، 1-28.
ساروخانی، باقر (1348). مفهوم­ها و مکتب­ها: عقاید قالبی، نامه علوم اجتماعی، 3، 111 – 117.
سلطانی گردفرامرزی، مهدی (1383). زنان در سینمای ایران، هنرهای زیبا، 18 (18)، 87-98.
سلیمانی ساسانی، مجید؛ شمس­اسمعیلی، معصومه و جبارپور، فائزه (1401). تحلیل کهن­الگوی شخصیت مردانه در سینمای ایران؛ مطالعة موردی فیلم«شعله­ور»، جامعه شناسی فرهنگ و هنر، 4 (3)، 125-145.
شاهرخ، لیلا و هاشمی، شهناز (1396). سنتزپژوهی بازنمایی زنان در سینمای ایران،  جامعه، فرهنگ، رسانه، 6 (22)، 69-98.  
شریفی­ساعی، محمدحسین و آزاد ارمکی، تقی (1400). زنان در عصر پدرساالاری: روایت تاریخی از وضعیت اجتماعی و فرهنگی زنان در دوره قاجار، جامعه­شناسی فرهنگ و هنر، 3 (2)، 102-122.
صدر، حمیدرضا (۱۳۸۱). درآمدی بر تاریخ سیاسی سینمای ایران، تهران: نشر نی  . 
عبدالخانی، لنا و نصرآبادی، محمد (1390). بازنمایی نقش زنان در سینما، فصلنامه زن و فرهنگ، 10، 96-87.
عشقی، بهزاد. (1399). عشق سال­های فیلم­فارسی و نوزایی سینمای ایران، تهران: انتشارات نگاه.
عشقی، بهزاد (1399). کهن الگوی سینمای ایران، تهران: انتشارات نگاه.
کریمی، جلیل؛ قلی­پور، سیاوش و هوری، مریم (1400). تصویر زن در سینما (تحلیلی بر ده فیلم دهة 1380 سینمای ایران)، زن در فرهنگ و هنر، 13 (2)، 231-250.
کسرایی محمدسالار و مهرورزی، پروشات (1396). بازنمایی نقش اجتماعی زنان در سینمای پس از انقلاب ایران، مطالعه موردی دو فیلم یه حبه قند و فروشنده، جامعه­پژوهی فرهنگی، 8 (4)، 107-135.
گیتی، حسین (1381). زن در سینمای قبل از انقلاب، نشریه نقد سینما، 36.
گولومبوک، سوزان و رابین، فی­وش (1384). رشد جنسیت، ترجمه مهناز شهر آرای. تهران: نشر ققنوس.
لاجوردی، هاله (1388). زندگی روزمره در ایران مدرن با تأمل بر سینمای ایران، تهران، نشر ثالث.
لاهیجی، شهلا (1367). سینمای زن در آثار بهرام بیضایی، تهران: انتشارات روشنگران.  
مختاری، مینا (1391). تحلیل محوریت نقش زن در سینمای دهه 80 ایران، پایان­نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه علم و فرهنگ تهران.
معینی­فر، حشمت السادات (1388). بازنمایی کلیشه‌های جنسیتی در رسانه: مطالعه موردی صفحه حوادث روزنامه همشهری، تحقیقات فرهنگی ایران، 7، 167-199.  
میشل، آندره (1376). پیکار با تبعیض جنسی، ترجمه محمدجعفر پوینده، تهران: انتشارات نگاه.
نفیسی، حمید (1378). سینما به­مثابه ابزاری سیاسی، ترجمه فرهاد ساسانی،  فصلنامه فارابی. ۳۴.
ون­دایک، تئون. ای (1382). مطالعاتی در تحلیل گفتمان: از دستور متن تا گفتمان­کاوی انتقادی. گروه مترجمان. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه­ها.
همتی، هلنی (1378). بازنمایی مشاغل زن در سینمای ایران، پایان­نامه کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه آزاد اسلامی.
هال، استوارت (۱۳۸۲). رمزگذاری، رمزگشایی، ترجمه نیما ملک‌محمّدی و شهریار وقفی‌پور؛ تهران: انتشارات تلخون.
هیوارد، سوزان (1381). مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی، ترجمه فتاح محمدی، تهران: نشر هزاره سوم.
یین، رابرت (1376). تحقیق موردی، ترجمه علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی، تهران: دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
 
References
 Rojek, C. (2003). Stuart Hall. Polity Press.
Zald, M. N. (1995, September). Progress and cumulation in the human sciences after the fall. In Sociological Forum (Vol. 10, pp. 455-479). Kluwer Academic Publishers-Plenum Publishers.